prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

132
tego argumentu i przysądził synowi prawo odkupu młyna. Tu jednak
stan faktyczny jest dość szczególny. Na podstawie cytowanego dokumentu
można najwyżej stwierdzić, że dane przyzwolenie nie wiązało
bliskiego wówczas, gdy z roszczeniem wystąpił inny uprawniony 87 . Retrakt
syna nie jest skierowany swym ostrzem przeciwko nabywcy 88 ,
tym samym kwestia tu poruszana pozostaje w dalszym ciągu otwarta.
Wydaje się, że samo milczenie źródeł nie może uchodzić za dostateczną
podstawę do formułowania odpowiedzi w tak kategorycznej formie,
jak to czyni Michalewicz. Jest raczej mało prawdopodobne, by
społeczeństwo nasze z dawien dawna hołdowało zasadzie pacta sunt
servanda. Sam problem zresztą, choćby ze względu na powstałą z czasem
dawność, należy odnieść do epoki wcześniejszej. Średniowieczu,
zwłaszcza wczesnemu, obce było poczucie trwałości i nieodwołalności
aktów prawnych. Wszelkiego rodzaju środki przedsiębrane w celu
umocnienia umowy były z pewnością skierowane przeciw wszystkim,
którzy umowę naruszą, zarówno tym, którzy nie wyrazili zgody na
transakcję, jak i tym, którzy ją wyrazili. Odnosiło się to zresztą także
do samych stron. Rozwój zmierzał w kierunku likwidacji tego stanu,
jednakże punktu dojścia nie powinniśmy utożsamiać z punktem wyjściowym.
Nie możemy wykluczyć takich sytuacji, w których krewni
z chwilą zebrania odpowiedniej kwoty pieniędzy występowali z retraktem,
choć uprzednio wyrazili zgodę na pozbycie. W czasach, gdy pro
bono pacis wiele wyroków miało charakter kompromisowy, takie roszczenia
nie były zupełnie pozbawione szans realizacji 89 .
Jak już wiemy, zgoda jednego, choćby najbliższego krewnego nie
czyniła zbędną zgody pozostałych 90 . Spore natomiast wątpliwości budzi
kwestia wieku osób udzielających przyzwolenia. Dotyczy to zwłaszcza
okresu wcześniejszego, co do którego można wątpić, czy była ona wyraźnie
uregulowana. Zdaniem Michalewicza, zgodę wyrażali tylko ci
krewni, którzy doszli do lat sprawnych. Prawo konsensu służyło — jak
sądzi — również nieletnim, nie mogli go jedynie wykonywać osobiście.
W celu ochrony interesów nabywcy radzono sobie w sposób dwojaki:
za małoletnich działał bądź opiekun, bądź też poręczano nabywcy, że
87 Tak interpretuje powołany fragment D ą b k o w s k i, op. cit., t. II, s. 506.
Nie wypowiada się w tej kwestii R. Hube, choć dokument ten przytacza (R. Hubę
I, s. 73, ods. 3).
88 Wydaje się zresztą, że syn działa tu w cichym porozumieniu z klasztorem,
któremu wkrótce młyn sprzedał czy zamienił z nim.
89 Możliwość takich wystąpień krewnych dopuszcza Wojciechowski, Sądoumictwo,
s. 34.
90 Patrz wyżej, s. 63 nn.