prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

128
2. WYKONYWANIE PRAWA BLIŻSZOŚCI
A. Prawo pierwokupu
O prawie pierwokupu wiemy tylko tyle, że istniał zwyczaj oferowania
krewnym nabycia dóbr przed obcymi. Gdy z oferty nie skorzystali,
nie mogli już sprzeciwiać się pozbyciu dóbr osobie obcej 68 . Źródła nie
pozwalają stwierdzić, jaki tryb postępowania stosowano przy składaniu
oferty, jaki był termin wykonania prawa pierwokupu ani też jak kształtował
się problem ceny. Być może, i u nas, podobnie jak gdzie indziej,
istniał obowiązek trzykrotnego powiadamiania krewnych o zamiarze
pozbycia 69 . Być może, istniał także u nas termin prekluzyjny dla opowiedzenia
się krewnych 70 . Warunki oferty ustalał prawdopodobnie oferent
wcześniej z osobą trzecią, której de facto zamierzał sprzedać dobra
71 . Jest to niezmiernie istotne przy ocenie znaczenia tego prawa dla
krewnych. Jeżeli było rzeczywiście tak, jak sobie wyobrażamy, wówczas
bliscy nie mieli żadnego wpływu na to, co przecież w każdej umowie
jest najważniejsze — na warunki nabycia. Wprawdzie nie sądzimy, by
pozbywca mógł posunąć się zbyt daleko w tym dyktowaniu warunków.
Zapewne obowiązywała zasada, że nie wolno było pozbyć osobie obcej
na warunkach korzystniejszych od tych, które przewidywała oferta
złożona krewnym. Mimo wszystko nie było to dla krewnych prawo
szczególnie atrakcyjne. Z jego istoty wynika, że musiał istnieć jakiś
termin, w którym wykonanie prawa pierwokupu winno było nastąpić.
Oferent nie mógł przecież czekać w nieskończoność z pozbyciem. Korzystniejsze
pod tym względem dla krewnych było prawo retraktu, które
pierwotnie nie ulegało przedawnieniu 72 .
68 Por. cyt. na s. 10, fragment Księgi henrykowskiej oraz źródło wielkopolskie,
przytoczone przez R. Hube III, s. 120.
69 Por. Namysłowski, op. cit., s. 91 (Serbia), s. 100 (Chorwacja), s. 104
(Węgry); zob. też art. 51 a statutu polickiego. Podobne przepisy zna szwedzki Upplandslagen
i inne zwody tego kraju (Piekarczyk, op. cit., s. 48).
70 W szwedzkim Vastgótalagen termin ten wynosi 1 miesiąc (Piekarczyk,
op. cit., s. 47). Ze sformułowania art. 51 a statutu polickiego można wnioskować,
że prawo pierwokupu należało wykonać między pierwszym a trzecim publicznym
ogłoszeniem zamiaru alienacji. W Polsce tak właśnie ustalono termin zgłoszenia
sprzeciwu wobec już dokonanej transakcji (zob. niżej, s. 146). Możliwe, że był
przyjęty jakiś okres czasu od momentu zgłoszenia chęci nabycia do momentu
wypłacenia ceny, potrzebny krewnym dla przygotowania gotówki. Tak właśnie
było np. przy retrakcie (zob. niżej, s. 149)^
71 Tego zdania jest Namysłowski, op cit., s. 62. Jest to jednak bardziej
konstrukcja myślowa autora niż informacja źródłowa. Na temat ceny w prawie
pierwokupu milczy Dąbkowski, op. cit., t. II, s. 513—514.
72 Por. niżej, s. 145.