prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

166
Dunin był przekonany, że jego próba wytłumaczenia genezy naszej
instytucji pozwala określić krąg uprawnionych, rodzaj dóbr prawem
tym objętych oraz operacje majątkowe, do których miało ono zastosowanie.
Upoważnionymi byli, jego zdaniem, wszyscy pochodzący od pierwotnego
nabywcy, pozostający w rozdzielności majątkowej z pozbywcą,
przy czym o pierwszeństwie decydowała kolejność oddzielenia się
i ten był najbliższy, kto oddzielił się ostatni łS . Retrakt mógł dotyczyć
tylko dóbr dziedzicznych. Dobra nabyte, które nie stały się jeszcze
przedmiotem podziału rodzinnego, nie podlegały temu prawu. Nie były
objęte nim darowizny, ponieważ ich zaczepienie byłoby naruszeniem
praw głównego właściciela. Dunin bowiem wychodził z założenia, że
prawo bliższości nie mogło godzić w interesy właściciela — pozbywcy.
Przy alienacjach odpłatnych causa alienandi to gotówka, retrakt zatem
jej nie przekreślał. Odmiennie było przy darowiźnie, gdzie causa
donationis to właśnie osoba obdarowanego. Tu retrakt naruszałby wolę
darczyńcy 14 .
Fakt, że autor nie idzie utartym szlakiem, lecz samodzielnie szuka
rozwiązań, trzeba ocenić pozytywnie 15 . Gorzej natomiast wypadnie
ocena samej hipotezy, i to także wówczas, gdy pominie się wielce kontrowersyjne
zagadnienie pochodzenia własności ziemskiej 16 . Do szukania
nowych koncepcji skłoniła Dunina ta okoliczność, że przy traktowaniu
prawa bliższości jako kategorii prawa spadkowego staje się niezrozumiałe,
dlaczego syn — najbliższy spadkobierca — jest pozbawiony
tego prawa. Tymczasem z tej samej przyczyny należałoby odrzucić jego
hipotezę, która również nie jest w stanie wytłumaczyć upośledzenia
syna. Wszak syn był tym, który najczęściej ostatni oddzielał się od
właściciela nadania książęcego, zatem — zgodnie z koncepcją Dunina
— powinno mu przysługiwać nie tylko prawo bliższości, ale i pierwszeństwo
w jego realizacji przed pozostałymi uprawnionymi. Wymieniając
kolejność oddzielania się poszczególnych krewnych, pomija Dunin
synów czy dzieci w ogóle 17 . Czyżby chciał przez to powiedzieć, że
syn zawsze pozostawał z ojcem w niedziale Nie był jednak tego zdania,
skoro gdzie indziej dopuszczał oddzielenie się syna (choć za zgodą
ojca) 18 . Wygląda więc na to, że przemilczał fakt, który nie zgadzał się
z wysuwaną hipotezą.
13 Jw.
14 Ibid., 159—160.
15 Zwraca uwagę, że jako reprezentanta kierunku, z którym polemizuje, wymienia
Dunin Roeplla, a nie R. Hubego (Dunin, op. cit., s. 158).
16 Por. Russocki, Formy, s. 79. W każdym razie Dunin nie jest odosobniony
w swym poglądzie na genezę własności ziemi.
17 Dunin, op. cit., s. 159.
18 Ibid., s. 132.