prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

149
nością również w pozostałych ziemiach określone były ramy czasowe
w celu zgłaszania pretensji przed wydaniem dokumentu, źródła jednak
ich nie podają. Dość często krewni protestują tego samego dnia, w którym
nastąpiło zeznanie alienacji przed sądem 181 .
Po zapowiedzi należało pozwać nabywcę przed sąd, by przyjął pieniądze
i ustąpił z dóbr 182 . Pozew, przynajmniej pisemny, był chyba niepotrzebny
w tych sytuacjach, gdy krewni protestowali w chwili zeznawania
pozbycia przed sądem, w każdym razie wówczas, gdy nabywca
był jeszcze w sądzie 183 . Po przyznaniu krewnemu prawa retraktu sąd
wyznaczał jakiś okres czasu na jego wykonanie. Termin bywał z reguły
jeden, prekluzyjny, chociaż różnie określany. Tak rozpiętość czasu,
jak i sposób jego określenia są dość różnorodne, i to w tej samej ziemi.
Można jednak z grubsza ustalić pewne różnice partykularne 184 .
Bliski, który nie wykonał retraktu w oznaczonym czasie, tracił swe
prawo 185 . Jeżeli w ustalonym terminie nikt nie zaprotestował ewentualnie
nie wykonał retraktu, sąd również w pozostałych ziemiach,
podobnie jak to było w Wielkopolsce i na Kujawach, wystawiał na
żądanie stron dokument stwierdzający alienację 18e . Tu jednak jego moc
181 Np. Hele. II, 2196 z 1428 r.: „litteras arrestavit eodem die". Podobnie
MKM II, 258 z 1430 r. i in. Lecz w MKM II, 277 z 1431 r. sprzeciw nastąpił w dwa
miesiące po pozbyciu (został odnotowany pod wzmianką o sprzedaży), zaś w AGZ
XVIII, 1039 z 1478 r. — po upływie roku (przynajmniej w mniemaniu sędziów).
182 Hele. II, 2059 z 1427 r.: „quia arestans litteram in actis venditoriam ...
debito tempore non citavit". Podobnie Hele. II, 3241 i 3243; por. też wyżej ods. 122.
183 Gdy nabywca przebywał jeszcze na terenie sądu, nie można było poprzestać
na samej zapowiedzi, należało prawdopodobnie wykazać gotowość odkupu (zob.
Ul. II, 5961 z 1397 r.).
184 w Wielkopolsce, na Kujawach oraz w ziemi łęczyckiej termin wykupu ustalano
w zasadzie na 6 tygodni od przyznania prawa retraktu (por. ods. 168, a także
art. 22 zwodu łęczyckiego. W Leksz. I, 1355 z 1393 r. dano bliskiemu dnia 2 IV
40 tygodni do wykupu, czyli około Bożego Narodzenia. Wyraźnie do tych świąt
ustalono termin retraktu w Łącz. I, 5604 z 1398 r. i Kai., 565 z 1414 r. Na Mazowszu
wynosił on 18 tygodni (zob. Russocki, Formy, s. 101), lecz i tu znajdujemy
przykłady skracania terminu. Np. w MKM II, 158 z 1430 r. wynosi on
akurat połowę, czyli 9 tygodni. W Małopolsce i na ziemiach ruskich retrahent
winien był zwrócić pieniądze w terminie do najbliższego Bożego Narodzenia, ściślej
do ostatnich roków przed tym świętem ewentualnie do najbliższych roków po tym
święcie (zob. Hele. II, 437 z 1399 r„ 1887 z 1423 r.). Sporadycznie występują inne
terminy: 2 tygodnie — Hele. II, 1125 z 1407 r., 17 tygodni — AGZ XII, 351 z 1438 r.
(może błąd pisarski: zamiast 18). Boże Narodzenie jako termin ad quem wykonania
retraktu znajdujemy ponadto w źródłach sieradzkich (zob. R. Hube III, s. 163)
oraz lubelskich (Lub. II, 391 z 1409 r.).
185 Np. Lub. II, 391 z 1409 r.; Hele. 11, 1886 z 1423 r.
186 Hele. U, 2543 z 1434 r. Sąd nie podnosił z urzędu zarzutu przedawnienia,
było to ius dispositivum (por. np. Z akr. II, 2633 z 1437 r.; AGZ XI, 1125 z 1438 r.;
zob. też D ą b k o w s k i, op. cit., t. II, s. 313).