prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

142
Nabywca nie musiał zwracać pożytków. Wprawdzie bliscy podnoszą
niekiedy w pozwie, że nabywca przez dzierżenie spornych dóbr wyrządził
im szkodę w określonej wysokości, gdy jednak dochodzi do retraktu,
płacą całą cenę nabycia 136 . Po otrzymaniu należnej sumy nabywca winien
był z dóbr ustąpić 137 . Gdy odmawiał przyjęcia pieniędzy, bliscy
składali je prawdopodobnie do depozytu, a odmawiający płacił karę 13S .
Retrahent dzierżył dobra na tych samych warunkach, co usunięty przezeń
nabywca. Wynika to z istoty prawa bliższości jako pierwszeństwa
do nabycia, znajduje też potwierdzenie w materiale źródłowym 1S9 . Co
się jednak działo wówczas, gdy dobra z rąk nabywcy zdążyły już przejść
w ręce trzecie, i to na innych warunkach Znajdujemy tylko jedno
źródło odnoszące się do tej kwestii. Jest nim znany Michalewiczowi
i Dąbkowskiemu dokument wielkopolski z 1323 r. 140 (KDWP II, 1036):
„Bodzatha una cum fratre suo uterino abbatem de Lubin iudicio aggressus
est, repetentes ab eo 70 marcas pro hereditate Garby, quam
Matia apud patrem Bodzathe emit et monasterio L. contulit, et tunc
Bodzata interrogatus quantam pecuniam recepisset pro hereditate G.
[seil, pater Bodzate] dixit se 70 m. recepisse, tunc iudicium adiudicavit,
quod 70 m. monasterio det et tunc se de hereditate G. intromittet".
Na podstawie tego źródła obaj autorzy uznają rzeczowy charakter retraktu,
a Michalewicz ponadto stwierdza, zgodnie z dokumentem, że
warunki umowy nabywcy z osobą trzecią nie wiążą bliskich 141 .
Z punktu widzenia metody można mieć zastrzeżenia przeciwko takiemu
uogólnianiu na podstawie jednego wyroku sądowego. Wydaje się
136 Zob. np. AGZ XVIII, 1128 z 1478 r.; XVI, 2183 z 1494 r.; Decr., 12 z 1509 r.
A jednak retrahent dochodzi niekiedy szkód uczynionych przez nabywcę po podnoszeniu
pieniędzy (por. rotę krakowską z 1398 r., R. Hube I, s. 92). Tu jednak
chodzi prawdopodobnie o szkody z tytułu dewastacji, a nie z tytułu pobierania
pożytków. O uiszczaniu wadium umownego patrz niżej, s. 159.
137 Prawdopodobnie dawano mu pewien czas na wyprowadzenie się, jeżeli mieszkał
w spornych dobrach (por. Hele. II, 3260 z 1446 r.).
138 Tak przynajmniej zamierzał postąpić bliski w AG Z XVIII, 1128 z 1478 r.:
„ego pono pecuniam in cameram regiam et peto intromissionem". O karze XV
wspomina Sand., 593 z 1413 r.
139 Np. Hele. II, 2605 z 1435 r.; Ul. II, 10726 z 1400 r.; Piek., 721 z 1404 r. (cytuje
ją D ą b k o w s k i, op. cit., t. II, s. 501, ods. 3); Łącz. II, 3287 z 1419 r. i in. W związku
z tym stwierdzenie Bardacha, że retrahent stawał się właścicielem odkupionej
nieruchomości, okazuje się zbyt szczegółowe. Tak było przy sprzedaży, gdy natomiast
zostały zaczepione inne rodzaje transakcji, retrahent stawał się zastawnikiem,
dzierżawcą, ale nie właścicielem (Bardach, Historia, t. I, s. 296).
140 M i c h a l e w i c z, op. cit., PH III, s. 404; Dąbkowski, op. cit., t. II,
s. 508, ods. 6. W AGZ XIX, 28 z 1471 r. bliski pozywa spadkobierców nabywcy, lecz
jako tych, którzy „przejęli" proces po spadkodawcy (ojcu).
141 Może za tym przemawiać także analogia z podzastawu (zob. Dąbkowski,
op. cit., t. II, s. 313—314).