prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

179
uzasadnienia tej hipotezy, co najwyżej mocniej uwypuklano cel instytucji
— ochronę interesów rodowych, choć także bez uzasadnienia. Tymczasem
przypisywany cel nie jest wcale tak bezpośrednio oczywisty,
a według naszego przekonania zupełnie inny. Prawo bliższości służy
interesom jednostki, każdego krewnego, ale wziętego z osobna, a nie
tej lub innej grupie krewniaczej. Przede wszystkim retrakt jest zawsze
wykonywany indywidualnie, i to nawet wówczas, gdy wykonuje go
kilku równouprawnionych bliskich, albowiem dzielą oni między siebie
odkupione nieruchomości 94 . Gdyby prawo bliższości miało chronić interesy
rodu, retrakt wykonany przez jednego rodowca winien być ostateczny,
skoro dobra znalazły się w obrębie rodu. Indywidualizacja" praw
jest tu wszakże tak daleko posunięta, że krewny bliższy skupuje dalszego
95 . Dalej, alienacje między krewnymi powinny być wolne od działania
tego prawa, tymczasem okazuje się — wbrew Michalewiczowi —
że jest inaczej. Spotykamy się ze zgodą krewnych również na tego rodzaju
operacje majątkowe 96 . Bliski nie odkupuje dóbr dla rodu, ale dla
siebie. Prawo polskie, odmiennie od niektórych innych, nie wymaga odeń
przyrzeczenia, że retrahowanych dóbr nie będzie pozbywał 97 . Nie możemy
tego udowodnić źródłowo, wydaje nam się jednak, że skupione
dobra należą do kategorii nabytków, którymi retrahent może u nas
dysponować swobodniej niż dobrami dziedzicznymi. Niewielki zatem
pożytek miał z nich ród. Jego interesów nie narażały chyba zbytnio na
szwank transakcje majątkowe o charakterze czasowym lub zamiany,
a jednak i one podlegały prawu bliższości 98 .
Tymieniecki, Ustrój społeczno-gospodarczy, s. 174; Wojciechowski, Sqdownictwo,
s. 32 nn. (oraz szereg innych prac); Raf acz, op. cit., s. 307—308; Gródecki,
Księga henrykowska, s. 18—19; Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 141;
tenże, Studia, s. 176 nn. Tu także należy wymienić Vetulaniego, choć z pewnymi
zastrzeżeniami. Uczony ten wywodzi prawo bliższości z rodzinnej własności ziemi,
zatem nie rodowej, jednak jego początki umieszcza w epoce przedpaństwowej (op.
cit., s. 184 nn.). O zwolennikach teorii rodowej wśród marksistów zob. niżej, s. 183.
94 Patrz wyżej, ods. 218 na s. 70.
95 Patrz wyżej, s. 66.
96 Patrz wyżej, s. 99.
97 Z XVII w. pochodzi następująca wzmianka, odnosząca się do stosunków miejskich:
„Jus retractus seu approximations ludziom szlacheckim eminentioris status
służyć nie może; iusz to prawo nie dla ludzi szlacheckich, ale dla ludzi miejskich
stanowione jest i tym prawem miejskim nie zwykli się ludzie szlacheccy degradować,
aby się cum plebeis mieli równać i prawu miejskiemu podlegać, gdysz kto
chce co odbijać bliskością, zwłaszcza podlegli jurisdyctiej miejskiej, ma na swą
osobę directe retrahere, nie żeby personę odbiwszy alienować miał in maximum
prejudicium" (R i a b i n i n, Materiały do lubelskiego słoumika aktowego, Lublin
1934, s. 29).
98 Patrz wyżej, s. 113 nn.