prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

129
Z drugiej znów strony nie wolno zapominać, że istniały również powody,
które skłaniały lub — ściślej mówiąc — powinny były skłaniać
pozbywcę do tego, by dobra nabyli jego krewniacy. Można tu wymienić
np. poczucie związku krwi, rolę ziemi jako miernika znaczenia rodu,
do którego należał także pozbywca, wzgląd na uzyskanie pozbytej krewniakowi
ziemi w drodze spadku po nim. Wydaje się też, że przynajmniej
niekiedy, a może nawet dość często, brano pod uwagę wymienione
okoliczności. Zwróćmy uwagę, że cała masa alienacji została dokonana
za zgodą krewnych, za ich wiedzą. Od -nich zatem zależało, czy
dobra pozostaną w kręgu rodziny, czy też przejdą w ręce obce. Faktycznie
jednak wykonaniu prawa pierwokupu stał na przeszkodzie dość
powszechny brak gotówki. Pod tym zaś względem Kościół, główny nabywca
aż po w. XIV, górował nad bliskimi niepodzielnie.
B. Zgoda na alienację
Z dokumentacją źródłową przyzwalania krewnych jest dość paradoksalna
sytuacja. Mimo całej masy wzmianek o zgodzie dysponujemy
niezwykle szczupłym i fragmentarycznym zasobem wiadomości szczegółowych
73 . Dokumenty ograniczają się zazwyczaj do odnotowania suchego
faktu udzielenia konsensu. I chociaż rozszerzamy podstawę źródłową
oraz ramy czasowe, niewiele możemy dorzucić do tego, co na
temat przyzwalania krewnych napisał Michalewicz.
Z istoty zgody wynika, że powinna być udzielona z własnej, nieprzymuszonej
woli. Takie zwroty, jak de bona volúntate, benivole,
spontanee itp., świadczą, że źródła istotnie akcentują ten moment, choćby
w postaci formułki 74 . Trudniej jest osądzić, w jakim stopniu powyższa
zasada była respektowana w praktyce, gdyż dokumenty nie dają
po temu żadnych wskazówek. To milczenie można tłumaczyć na korzyść
przestrzegania zasady, skoro nie mamy śladów odwoływania zgody
udzielonej pod przymusem. Krewni przyzwalali na pozbycie osobiście
75 . Nie wiemy, podobnie jak Michalewicz, czy można było tu wyręczyć
się zastępcą 76 . Forma przyzwalania była chyba najczęściej ustna,
o wyrażaniu jej na piśmie źródła wspominają niezmiernie rzadko 77 .
73 Przykładowo podajemy, że w CDPol. na 101 alienacje konsens występuje
w 21 wypadkach, w KDWP odpowiednie liczby wynoszą 418 :125, w KDMP — 123 :
25, w KDKK — 86 : 23.
74 Istotne znaczenie klauzuli o wolnej i nieprzymuszonej woli, chociaż — jak
się wydaje — w odniesieniu do pozbywcy, przypisuje R. Taubenschlag,
Klauzule o „wolnej i nieprzymuszonej woli", KH XLIX, 1935, s. 110, ods. 1; zob.
też Michalewicz, op. cit., PH III, s. 396.
Np. CDPol. I, 28 z 1239 r.; por. też Michalewicz, jw.
76 Michalewicz, jw.
77 Np. KDWP II, 838 z 1301 r.
9 — Z. Rymaszewski: Prawo bliższości...