prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

istnieniem porządku wśród krewnych także w XIII w., znaczy to dla
naszej instytucji — od początku epoki dokumentowej. Wydaje się przy
tym, że cały problem został niewłaściwie postawiony. Zamiast pytania,
czy wśród krewnych bocznych istniała jakaś hierarchia, należało zapytać,
jak daleko w głąb tych krewnych sięgała hierarchia. Jest mało
prawdopodobne, by nie odróżniano braci rodzonych od stryjecznych lub
braci od pozostałych krewnych, by nie uznawano tak naturalnych różnic,
jak te, które występują między pokoleniami. Są one zbyt widoczne,
by nie znalazły odbicia w prawie. Znamy przecież systemy prawne,
w których bracia wybijają się wyraźnie na czoło krewnych 207 . Obracamy
się jednak w kręgu przypuszczeń i domysłów, materiał źródłowy do tego
zagadnienia jest niesłychanie ubogi, i to nie tylko dla XIII w., jak
mówi Kolańczyk. Wprawdzie w niezbyt jasno sformułowanym zdaniu
uczony ten stwierdza, że hierarchię wśród krewnych bocznych potwierdza
dla czasów późniejszych cały szereg źródeł 208 , mamy jednak poważne
obiekcje co do ich wymowy. Już rzut oka na daty budzi niepokój 209 .
Pierwsza wzmianka pochodzi z 1341 r., następna z 1348, a trzecia i dalsze
już z lat dziewięćdziesiątych tego wieku. Widzimy, że w istocie niemal
do końca XIV stulecia zasada bliższości krwi w małym stopniu
znajduje odbicie w źródłach. Uwaga ta nasuwa się z chronologii, znajdzie
ona swe ugruntowanie w analizie tekstu. Tu się okazuje, że w większości
wypadków inaczej interpretujemy źródła niż Kolańczyk.
W dokumencie z 1348 r. kilka osób występuje z roszczeniami do wsi
„quod forent proximiores ad redimendum eandem" 210 . Tu niewątpliwie
207 W średniowiecznym prawie kantonu Wallis część majątku wydzielona dzieciom,
nawet córce, nosi nazwę frareschia (zob. P a r t s c h, op. cit., s. 51 nn.).
W prawie prowansalskim taka część nazywa się podobnie — frayresca (zob. R. Aube
n a s, Le contrat „d'affrairamentum" dans le droit provençal du Moyen-Age,
RHDF XII, 1933, s. 584, ods. 5).
208 Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 230. Po stwierdzeniu, że o zasadzie
bliższości krwi wśród krewnych bocznych w epoce wcześniejszej źródła nie wspominają,
autor pisze, że dla czasów późniejszych mamy cały szereg danych, które
pozwalają orzec, że prawo bliższości „służyło najbliższemu krewnemu" (ibid.).
Wypowiedź tę można różnie interpretować. Autor może chce przez to powiedzieć,
że prawo bliższości przysługiwało wyłącznie najbliższemu krewniakowi (bo chyba
nie miał na myśli tak oczywistej w stosunkach polskich prawdy, że również najbliżsi
krewni byli podmiotami naszéj instytucji), lub też chce w ten sposób wyrazić
myśl, że wśród uprawnionych aktualnie najbliższy krewny mógł skupić krewnego
dalszego, jeżeli ten przed nim wykonał retrakt. Oznacza to, że wśród krewnych
panowała zasada bliższości krwi, krewny bliższy odsuwał dalszego. Ponieważ nieco
wyżej to właśnie zagadnienie Kolańczyk rozważał, taki prawdopodobnie sens
należy nadać tej wypowiedzi. Na analogicznej podstawie przyjmujemy, że chodzi
tu — w związku z hipotezą Balzera — o krewnych bocznych.
209 Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 230, ods. 4.
210 KDWP II, 1267 z 1348 r.
67