prawo bliÅ¼szoÅci krewnych w polskim prawie ziemskim do koÅca xv ...

More documents

Recommendations

Info

172 samego problemu to jednak nie przesądza. Trzeba otwarcie powiedzieć, że źródła nie pozwalają ustalić dokładnie ani kręgu podmiotów prawa bliższości 52 , ani kręgu spadkobierców 53 . Nie sądzimy wszakże, by — jak chce Russocki — był to poważny argument za tą teorią Wydaje się, że gdyby nawet oba kręgi okazały się identyczne, o niczym by to jeszcze nie świadczyło. W obu wypadkach przecież w rachubę wchodzą krewni. c) Późne pojawienie się prawa bliższości. To mniemanie Arnolda opiera się na milczeniu źródeł z XII w., rzekomym rozszerzaniu się kręgu podmiotów w XIII w. i wreszcie na analogiach czeskich. Brak informacji nie jest tu żadnym dowodem. Także w wiekach późniejszych bynajmniej nie każdej alienacji towarzyszy zgoda czy sprzeciw krewnych 56 . Wszak chodzi w tym wypadku o epokę z punktu widzenia prawa bliższości bezdokumentową. Czy można na serio datę pierwszej wzmianki źródłowej o instytucji prawa zwyczajowego uważać za datę powstania samej instytucji Arnold zresztą zupełnie nie zwraca uwagi na to, że dla prepozyta Wincentego (lata trzydzieste XIII w.) prawo bliższości jest instytucją znaną, przestrzeganą apud attavos nostros 57 , trzeba zatem uznać jej istnienie już w XII w. Należy to uczynić nie tylko ze względu na przytoczoną wypowiedź. Skłaniają do tego również wzmianki o prawie bliższości pochodzące już z pierwszych lat XIII w., znane także Arnoldowi 58 . Granice czasowe, które tu stosujemy — stulecia — są przecież sztuczne i nie mają nic wspólnego z faktycznym rozwojem stosunków gospodarczo-społecznych czy prawnych. Mamy wszakże pozytywne wzmianki o prawie bliższości z XII w. Trud ich zestawienia wziął na siebie Sczaniecki 59 , a po części i Wojciechowski 60 . Arnold, mówiąc o braku zgody na alienację w XII w., miał na uwadze nadanie Zbyluta dla Łekna (KDWP I, 18 z 1153 r.) oraz testament Dzierżka (CDPol. I, 6 z 1190 r.) 61 . Sczaniecki rozpoczyna spór z Arnol- 52 Patrz wyżej, s. 52; zob. też Russocki, Formy, s. 104. 53 Russocki, jw. 54 Jw. 55 Por. w związku z tym błędną wypowiedź Kolańczyka, jakoby Wojciechowski zdołał w oparciu o wyniki pracy Michalewicza ustalić, że krąg podmiotów prawa bliższości jest szerszy od kręgu spadkobierców (Kolańczyk, Studia, s. 177). Wojciechowski tymczasem postuluje przeprowadzenie w tym kierunku szczegółowych badań (Prawo rycerskie, ods. 34j na s. 62—65). Prostuje to już L e s i ń s k i, Ze studiów, s. 101, ods. 38. 56 Patrz wyżej, s. 21, 151 nn. 57 Ks. henr., s. 280. 58 Np. KDMP I, 8 i 9 z 1212 r.; zob. Arnold, op. cit., s. 7. 59 Sczaniecki, Nadania, ods. 4 na s. 48. 60 Wojciechowski, Sądownictwo, ods. 3 na s. 43—45. 61 Arnold, op. cit., s. 6.
173 dem od dokładnej analizy obu źródeł i znajduje w nich pewne wyrażenia, które — jak sądzi — dowodzą właśnie istnienia prawa bliższości 62 . W dokumencie dla Łekna są to zwroty patrimonii mei liberi portionem oraz sine ulla contradictione. Podobne do pierwszego sformułowania zawiera także tekst dokumentu fundacyjnego dla cystersów w Brzeźnicy — Jędrzejowie z r. 1153 (KDMP II, 372, interpolowany): „patrimonii mei liberam portionem" 63 . Sczaniecki widzi w obu wyrażeniach określenie części dóbr, która, być może, za specjalnym zezwoleniem krewnych została wyłączona spod działania prawa bliższości. Nie jest to jedyna próba wytłumaczenia powyższych zwrotów 6 *. Można najogólniej przyjąć, że świadczą one a contrario o istnieniu ograniczeń alienacyjnyc.h i trzeba odszyfrować ich tytuł prawny. Nie jest to rzeczą łatwą, ponieważ termin Patrimonium może równie dobrze oznaczać dobra dziedziczne, jak i w ogóle własność darczyńcy. Wobec zupełnej wyjątkowości tego zwrotu brakuje nam materiału porównawczego. Gdybyśmy nie znali rodzinnych stosunków majątkowych Zbyluta, mcżna by brać tu pod uwagę prawa niedzielnych. Jednak synowie Zbyluta byli już oddzieleni, ponieważ w tymże dokumencie sami, bez ojca, nadają klasztorowi dwie wsie. Skoro wyeliminowaliśmy prawa niedzielnych, pozostało w istocie prawo bliższości 65 . W tym stanie rzeczy również drugi zwrot: sine ulla contradictione delegavi, sam przez się — wbrew Sczanieckiemu — nie decydujący, łącznie wszakże z pierwszym może istotnie wskazywać na prawo bliższości. Testament komesa Dzierżka z 1190 r. nie zawiera wprawdzie wzmianki o zgodzie krewnych, jest za to w nim groźba gniewu bożego pod ich adresem, gdyby naruszyli ostatnią wolę testatora 68 . Nie wiemy, z jakiego tytułu mogliby tu krewni występować, nie ma jednak żadnych podstaw do wykluczenia prawa bliższości jako jednego z możliwych tytułów roszczeń. Sczaniecki przytacza ponadto kilka dalszych źródeł z XII w., potwier- 62 Sczaniecki, op. cit., s. 48. 63 Wprawdzie tu mamy nie „patrimonii liberi portionem", lecz „patrimonii liberam portionem", należy chyba słuszność przyznać Kolańczykowi, który sprzeciwia się przypisywaniu obu zwrotom różnych znaczeń (Studia, ods. 324 na s. 453). 64 Zob. Rymaszewski, Trzecizna, s. 124, ods. 6. 65 W dokumencie łekneńskim można by jeszcze brać ewentualnie pod uwagę prawa księcia, gdyż przedmiotem darowizny są dobra nadane (por. S. Smolka, Mieszko Stary i jego wiek, s. 57, ods. 100 na s. 505—506). Lecz w dokumencie jędrzejowskim z kolei patrimonii libera portio to rzeczywiście dobra dziedziczne (por. Smolka, jw.). 66 CDPol. I, 6 z 1190 r. (albo CDMG I, 124). Tak tłumaczymy termin cognati. Nie znajdujemy podstaw do przyjęcia tu i gdzie indziej interpretacji Grodeckiego: cognati = dalsi, osobiście niekrewni współrodowcy (Gródecki, Dzieje klasztoru w Busku, s. 14).
Page 1:
INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMII
Page 5 and 6:
INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMII
Page 7 and 8:
WSTĘP I Niniejsza praca została n
Page 9 and 10:
jawów — retraktu 7 . W nauce nie
Page 11 and 12:
cyjne i nieliczne normy prawa stano
Page 13 and 14:
ea aliquod ius requirendi, si sunt
Page 15 and 16:
ku 8 albo oznaczać dobra w spadku
Page 17 and 18:
Mamy tu consilium amicorum i consen
Page 19 and 20:
Pierwszym, który zdecydowanie odr
Page 21 and 22:
podstawie dokumentów praktyki sąd
Page 23 and 24:
że każdy z nabywców ma dzierży
Page 25 and 26:
23 Podobnie zapatrują się Russock
Page 27 and 28:
pinquitatis, sam ten termin nie mo
Page 29 and 30:
niku zgody swego prawa retraktu. Za
Page 31 and 32:
Rozdział II PODMIOTY PRAWA BLIŻSZ
Page 33 and 34:
krewieństwa sięga krąg podmiotó
Page 35 and 36:
33 dzamy zatem ubóstwo szczegóło
Page 37 and 38:
z małżonków z rodzicami drugiego
Page 39 and 40:
ciu o tamten konkretny wypadek, a o
Page 41 and 42:
że we Francji krąg uprawnionych b
Page 43 and 44:
sprzedał klasztorowi grunt, na kt
Page 45 and 46:
nej, lecz samo przez się nie może
Page 47 and 48:
Szczególne stanowisko, jakie zajmu
Page 49 and 50:
mowaliśmy się prawem bliższości
Page 51 and 52:
łaby stać poza kręgiem uprawnion
Page 53 and 54:
mężnych, zatem raczej nie pozosta
Page 55 and 56:
) rozszerzenie przez nas podstawy
Page 57 and 58:
wszystkim niknie to, na co Arnold k
Page 59 and 60:
Lesiński pisze wprost, że prawo b
Page 61 and 62:
Pomorze. Także w tej dzielnicy źr
Page 63 and 64:
61 wistym, by nie wymagały dla sie
Page 65 and 66:
Kobieta, jak już wspominaliśmy, o
Page 67 and 68:
w tym i w prawie bliższości 196 .
Page 69 and 70:
istnieniem porządku wśród krewny
Page 71 and 72:
69 nież z końca XIV w. 214 , doch
Page 73 and 74:
pokrewieństwa retrahenta z pozbywc
Page 75 and 76:
czy rodu. Bierze się przy tym pod
Page 77 and 78:
ją zupełne skrępowanie jednostki
Page 79 and 80:
deo, quod avus meus et pater michi
Page 81 and 82:
wód retraktu wobec dóbr nabytych
Page 83 and 84:
nie na konkretne pozbycie lub w pos
Page 85 and 86:
83 890 z 1305 r. czytamy: „Adalbe
Page 87 and 88:
kami 59 . Z drugiej jednak strony s
Page 89 and 90:
pełne. Przyznanie swobody dysponow
Page 91 and 92:
Rozdział IV OPERACJE MAJĄTKOWE OB
Page 93 and 94:
epoki wcześniejszej, bezdokumentow
Page 95 and 96:
faktach zgody krewnych na darowizn
Page 97 and 98:
że byl to zwykły manewr polityczn
Page 99 and 100:
dwoma czynnikami: 1. zmianą nastaw
Page 101 and 102:
Z drugiej strony przeciwko poglądo
Page 103 and 104:
101 ogólnopolskiej rzeczywistości
Page 105 and 106:
103 Jeśli idzie o ziemie ruskie, t
Page 107 and 108:
105 bliższości 73 . Jest to zupe
Page 109 and 110:
107 spiskiemu. Ponieważ Krupek ucz
Page 111 and 112:
109 wsi 91 oraz na rozgraniczenie g
Page 113 and 114:
111 się prawa retraktu 4 . J. Hube
Page 115 and 116:
113 remu jednak trzeba chyba przypi
Page 117 and 118:
115 chwili kwestii istnienia w praw
Page 119 and 120:
117 eum iure hereditario pertinere"
Page 121 and 122:
119 zwolenia, uprawnieni mogli pozb
Page 123 and 124: 121 mniemaniu. Autor stwierdza na p
Page 125 and 126: 123 zupełnie naturalny wydaje się
Page 127 and 128: 125 Mazowsze. Znacznie pewniejszych
Page 129 and 130: 127 Tak więc w zależności od sto
Page 131 and 132: 129 Z drugiej znów strony nie woln
Page 133 and 134: 131 czasu, w którym należało zgo
Page 135 and 136: 133 ci wyrażą zgodę po osiągni
Page 137 and 138: 135 czeniem przed wzdaniem, wówcza
Page 139 and 140: 137 wrócił do darczyńcy. Wreszci
Page 141 and 142: 139 nie mogąc zwrócić zamienione
Page 143 and 144: 141 nabycia rozstrzygała przysięg
Page 145 and 146: 143 jednak, że gdybyśmy nawet nie
Page 147 and 148: 145 ności ze źródłowym potwierd
Page 149 and 150: 147 pozbycia na trzech kolejno po s
Page 151 and 152: 149 nością również w pozostały
Page 153 and 154: 151 techniczne nie dają jeszcze wy
Page 155 and 156: 153 trudno porównywać dane z XIII
Page 157 and 158: 155 książęcych potwierdzających
Page 159 and 160: 157 Kościoła, nie wnikając, z ja
Page 161 and 162: e) Zakład. 159 Antyretraktowy char
Page 163 and 164: 161 nader częste, wątpliwości bu
Page 165 and 166: 163 teczniej zabezpieczało dokonan
Page 167 and 168: 165 w dziele swym podkreśla swoist
Page 169 and 170: 167 Przy bliższym wejrzeniu hipote
Page 171 and 172: 169 rodowej 31 . W rezultacie nauka
Page 173: 171 regresję do rodowości" 46 . C
Page 177 and 178: 175 w tymże dokumencie — 70 wyda
Page 179 and 180: 177 wola ta przejawiała się w pr
Page 181 and 182: 179 uzasadnienia tej hipotezy, co n
Page 183 and 184: 181 eksploatacji. Przyjmuje się te
Page 185 and 186: 183 rodowości w epoce feudalizmu n
Page 187 and 188: 185 wypływania naszej instytucji z
Page 189 and 190: 187 pojętej nie w sposób absolutn
Page 191 and 192: 189 Długosz, Liber ben. — Jan D
Page 193 and 194: 191 Pozn. Księga ziemska poznańsk
Page 195 and 196: WYKAZ WAŻNIEJSZYCH POZYCJI LITERAT
Page 197 and 198: 195 Lelewel J., Historyczny rozbió
Page 199 and 200: LE RETRAIT LIGNAGER DANS LE DROIT F
Page 201 and 202: 199 de manière que seul reste le d
Page 203 and 204: 201 ad. 5. Les raisons suivantes t
Page 205 and 206: SPIS TREŚCI Str Wstęp 5 Definicja
Page 207 and 208: 205 Str. 113). — Prawo pierwokupu
Page 209: WAŻNIEJSZE DOSTRZEŻONE BŁĘDY DR
show all

prawo bliÅ¼szoÅci krewnych w polskim prawie ziemskim do koÅca xv ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

prawo bliÅ¼szoÅci krewnych w polskim prawie ziemskim do koÅca xv ...