prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

30
sanguineitate saltem proximior in bonis hereditariis seu paternalibus
succedere potuerit; sororibus dotatis ut superius est descriptum" 3 .
Art. 41 zwodu prawa ziemi łęczyckiej: „Quando frater germanus
sorori vendit hereditatem et postea alter frater conclenodialis illam
hereditatem vellet aquirere dicendo: ego sum proximior, quam soror
habens maritum de clenodio alio, iudicatum exstitit, quod talis soror
est proximior" 4 .
Wprawdzie zamieszczone wyżej postanowienie Statutów Kazimierzowskich
nie odnosi się do prawa bliższości w naszym rozumieniu tej
instytucji, przytaczamy je, ponieważ chodzi o to, czy wspólnota herbu
dawała sama przez się jakieś prawa majątkowe. Zacznijmy od stwierdzenia,
że clenodium i arma są synonimami 5 . Tym samym zwroty z obu
artykułów będziemy mogli omówić jednocześnie. Zagadnienie, które nas
interesuje, sprowadza się do pytania, czy owi fratres clenodiales są
krewnymi naturalnymi, czy też tylko posiadaczami tego samego herbu,
a zatem członkami rodu heraldycznego, który niekoniecznie musiał się
opierać na związku krwi 6 . Artykuł łęczycki niczego nie wyjaśnia, frater
clenodialis bowiem jest w nim przeciwstawiony bratu i siostrze rodzonym,
nie' wiemy zatem, kto kryje się za tym terminem. Klucz do rozwiązania
znajduje się w art. 124 zwodu wielkopolskiego, w którym
prócz braci rodzonych i stryjecznych ustawodawca przyznaje prawo
skupu kobiety komukolwiek de eisdem armis et signis, jednakże consanguineitate
saltem proximiori. Wobec tego nie można wątpić, że
w obu artykułach podstawą uprawnień jest związek krwi 7 .
Pozostaje jeszcze do rozstrzygnięcia, czy krąg uprawnionych z tytułu
prawa bliższości obejmował wszystkich krewnych, czy tylko niektórych;
innymi słowy, czy sięgał tak daleko, jak daleko szło poczucie
pokrewieństwa, czy też był od kręgu krewnych węższy. W źródłach nie
znajdujemy sformułowania jakiejś zasady w tym względzie. Nie ma
żadnej wzmianki, stwierdzającej pozytywnie, do którego stopnia po-
3 AKP II, s. 149.
4 Ptrb. III; AKP IV, s. 444—445; to samo w art. 49 Jag. II; AKP IV, s. 625;
w art. 41 Sier. IV; AKP IV, s. 444, ods. 18, zamiast conclenodialis jest clenodialis.
5 Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. I, s. 752 s. v. „arma" i t. II,
s. 496, s. v. „clenodium".
6 Zob. J. Adamus, Polska teoria rodowa, Łódź 1958, s. 162 nn., tamże dalsza
literatura.
7 Zob. też u Tymienieckiego dalsze dowody na takie rozumienie związku herbowego
w średniowieczu w postaci rot przysiąg oczyszczających z nagany szlachectwa
(jako jest nasz brat i nasza kry). K. Tymieniecki, Społeczeństwo
Słowian Lechickich (ród i plemię), Lwów 1928, s. 44—45. Także Sobociński odrzuca
wspólnotą herbu jako podstawą praw spadkowych czy prawa bliższości (Sobociński,
recenzja pracy Kolańczyka, Studia, RDSG XIII, 1951, s. 337).