prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

52
h) Brat cioteczny.
Występuje z tytułu prawa bliższości tylko raz, i to dość późno, bo
w r. 1509 130 .
Tak w przybliżeniu przedstawia się krąg podmiotów prawa bliższości
w polskim prawie ziemskim w badanym przez nas okresie 131 . Kładziemy
nacisk na to, że jest to obraz przybliżony, ponieważ nie wiemy, kto
kryje się za ogólnymi terminami pokrewieństwa, lub w tych wypadkach,
gdy fakt pokrewieństwa w ogóle nie został odnotowany. Jaki jest
stopień tego przybliżenia, trudno rozstrzygnąć. Brakuje nam np.
wnuczki, siostry ojca, wstępnych powyżej ojca, choć skądinąd wiadomo,
że są brani pod uwagę w różnego rodzaju stosunkach prawno-majątkowych
132 . W stosunku do ustaleń Michalewicza nasz krąg podmiotów
jest szerszy o niektórych agnatów — mężczyzn i o wszystkie niemal
kobiety (z wyjątkiem matki) oraz o wszystkich krewnych przez kobiety
133 . Krąg nasz nie pokrywa się także z ustaleniami Russockiego. Brak
u tego autora braci stryjecznych i ich synów oraz wnuków. Wśród
uprawnionych umieszcza on natomiast żony wyrażające zgodę na alienację
ich dóbr wiennych 134 . Tego rodzaju zgodę spotykamy również poza
Mazowszem, jednak jej podstawę stanowi prawo majątkowe małżeńskie,
a nie prawo bliższości.' Wyłączając żony, różnice nie są istotne.
Poważniejsze rozbieżności występują za to między Michalewiczem a piszącym.
Wprawdzie Michalewicz przeszedł do porządku dziennego nad
ogólnymi terminami pokrewieństwa, wydaje się jednak mało prawdopodobne,
by akurat wszystkie wypadki występowania kobiet z tytułu
prawa bliższości kryły się pod tymi ogólnymi terminami. Przyczyny
różnic mogą być trojakie:
a) autor niezbyt sumiennie skontrolował źródła,
130 Decr., 12 z 1509 r.
131 Pomijamy takie osoby, jak wuja, szwagra, zięcia czy bratową. Ich zgoda
na pozbycie nieruchomości lub sprzeciw dadzą się wytłumaczyć innymi prawami.
Wuj mógł występować z racji sui generis opieki nad majątkiem lub interesami
majątkowymi swej siostry, bratowa — z racji praw wiennych, szwagier i zięć —
z tytułu, być może, jakichś rozrachunków posagowych.
132 Np. w Hele. II, 3345 z 1448 r. wnuczka dochodzi praw spadkowych do dóbr
dziada u stryja (zob. też w tej materii Hele. II, 897 z 1402). Ciotka brana jest pod
uwagę w Roty wlkp. I, 403 z 1399 r. W KDMP IV, 1149 z 1415 r. ktoś „asserebat
se esse propinquiorem post fratres suos amitales". W dość zawiłej sprawie w AGZ
XIX, 93, 94, 95, 130, 132 i 194 z lat 1474—1479 występuje siostra ojczyma z tytułu
prawa bliższości do pozbytych przez pasierba jej brata dóbr. Było to jej matrimonium.
Poza tym w Decr., 213 z 1521 r. występuje siostra stryjeczna matki
pozbywców.
133 M i c h a l e w i c z, op. cit., PH III, s. 122 nn.
132 R u s s o c k i, Formy, s. 97 nn.