prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

Rozdział
IV
OPERACJE MAJĄTKOWE OBJĘTE PRAWEM BLIŻSZOŚCI
Prawu bliższości podlegały te dyspozycje majątkowe, w wyniku
których następowało pozbycie nieruchomości, tak czasowe, jak również
wieczyste. Niektóre rodzaje alienacji wyzwalają się z biegiem czasu
spod tych ograniczeń. Rozwój stosunków gospodarczych, będący przyczyną
tego zjawiska, powoduje także inne zmiany. Powstają nowe formy
obrotu prawnego nieruchomościami, np. wyderki. Wszystko to sprawia,
że musimy zająć się każdym rodzajem pozbycia oddzielnie. To
z kolei zmusza nas do odróżniania ich w źródłach, z czym wiążą się
kwestie terminologiczne oraz problem kryterium rozpoznawania ich
tam, gdzie słownictwo zawodzi.
Terminologia poszczególnych rodzajów alienacji jest dość wyrobiona
i na ogół konsekwentnie stosowana 1 . Przykłady odmienne są rzadkie
i w jakiejś mierze da się je wytłumaczyć błędem pisarza lub świadomym
fałszowaniem stanu rzeczywistego w celu np. ominięcia prawa
bliższości 2 . Tym razem więc terminologia nie sprawia większych kłopotów.
Pojawiają się one tam, gdzie rodzaje alienacji nie występują
w czystej formie, np. odpłatna darowizna, zamiana z dopłatą czy też
sprzedaż z elementami zamiany. Właściwe zakwalifikowanie takiej mieszanej
alienacji jest trudne i nie zawsze możliwe 3 . Trzeba tu chyba
1 Zobacz indeksy rzeczowe w wydawnictwach źródłowych s. v. commutatio,
donatio, obligatio, venditio. Pogląd Dąbkowskiego o zacieraniu się różnic między
darowizną a zamianą i sprzedażą należy raczej odnieść do czasów późniejszych
(D ą b k o w s ki, op. cit., t. n, s. 488). Tegoż zdania jest także Russocki, Formy,
s. 212.
2 Np. Decr., 213 z 1521 r.
3 Respektowanie pojęcia darowizna odpłatna nie usuwa wszelkich wątpliwości,
jak to zdaje się sugeruje Matuszewski, op. cit., ods. 24 na s. 179—180. O trudnościach
z odróżnieniem darowizny od kupna—sprzedaży pisze także S. Estreicher,
Studia nad historią kontraktu kupna—sprzedaży w prawie niemieckim epoki
frankońskiej, Kraków 1894, s. 35.