prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

48
g) Syn brata stryjecznego.
Dysponujemy tylko jednym dokumentem świadczącym o prawie bliższości
tych krewniaków, przy czym występują w nim razem brat stryjeczny
i jego syn 105 . Ta grupa krewnych, jak i inni dalsi krewni, może
kryć się za ogólnymi terminami pokrewieństwa ewentualnie za terminami
określającymi synowców, zwłaszcza że chodzi tu o tę samą generację.
h) Wnuk.
W tym wypadku średniowieczny chaos terminologiczny daje się chyba
najbardziej odczuć. Jedyny łaciński termin nepos oznacza w naszych
źródłach tak wnuka, jak i synowca czy siostrzeńca 106 . W takiej sytuacji
najpewniejsze byłyby wzmianki z terminami opisowymi, jak filius filii
itp., tych jednak w źródłach dotyczących prawa bliższości jest bardzo
niewiele 107 . Pewne wskazówki znajdujemy tam, gdzie owi nepotes potwierdzają
alienację dokonaną przez krewnego nazwanego avus lub sprzeciwiają
się tej alienacji. Avus zawsze oznacza dziada, zatem nepos w tym
wypadku to wnuk. Nie wiemy jednak z kolei, czy chodzi tu o dziada
z linii ojczystej, czy też z linii macierzystej. To, co wiemy o stanowisku
prawno-majątkowym kobiety w dawnym prawie polskim, skłania nas
raczej do przyjęcia tu dziada — agnata. Na tym jednak kłopoty się nie
kończą. Rozpiętość wieku między dziadem a wnukiem sprawia, że w zasadzie
nie spotykamy zgody wnuków, wyrażonej w momencie dokonywania
transakcji. Przyzwolenie wyrażone ex post, i to po upływie dłuższego
czasu, może też być interpretowane jako zgoda współniedzielnego
z dziadem wnuka, wyrażona po dojściu do lat sprawnych, ewentualnie
jako zgoda spadkobiercy akceptującego rozporządzenia majątkowe swych
poprzedników 108 .
W rezultacie nie możemy przytoczyć żadnego niedwuznacznego dowodu
prawa bliższości wnuków. Jest co prawda kilka wypadków roszczeń
wnuków z racji alienacji dziadowskich, lecz ich tytuł prawny nie
jest jasno sprecyzowany, a cały tekst nasuwa sporo trudności interpretacyjnych
109 . Racji teoretycznych, dla których ta grupa krewnych mia-
105 KDWP I, 222 z 1240 r.
106
Zob. Kolańczyk, Prawo spadkowe, ods. 1 na s. 163 nn.
Pommerell. UB, 562 i 563 z 1298 r.
108 Por. Ks. henr., s. 256; S t e n z e l, Liber fund., dok. 33.; KDMP II, 625
z 1274 r.
109 Np. KDSl. II, 225 (ten sam dok. w Mog., 1; CDPol. I, 11; CDPol. III, 8;
Stenzel, Liber fund., dok. 1); KDKK I, 79 z 1278 r„ 125 z 1322 r.