prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

70
gnatów, co utrudnia ocenę. Nie znamy pochodzenia spornych dóbr, być
może, w przytoczonych przykładach została wyrażona zasada paterna —
paternis, materna — maternis.
Rzecz charakterystyczna, nie spotyka się w zasadzie śladów określenia
pokrewieństwa przez stopnie, choć z pewnością społeczeństwu ten
sposób był znany dzięki Kościołowi 217 . Jakiś porządek istniał 218 , z tym
że w prawie bliższości dochodził jeszcze do głosu czynnik dodatkowy,
mianowicie wspomniana zasada paterna — paternis, materna — maternis,
która niekiedy maskuje się wspólnotą herbu 219 . W wypadkach wątpliwych
pokrewieństwo udowadniano świadkami 22 °.
217 Kolańczyk pisze, że Kościół posługiwał się tym systemem w swych
stosunkach wewnętrznych w XIV w., czego chyba nie należy rozumieć w ten
sposób, że wcześniej nie używał on stopni pokrewieństwa. Przeczy temu zapiska
rocznikarska z 1259: „Dux Kazimirus, filius Conradi, recepit filiam Henrici sibi
in uxorem, quinto gradu consanguineitatis a se distantem" (Rocznik kapit. gniezn.,
MPH, S. II, t. VI, s. 5). W statutach kazimierzowskich spotykamy raz jeden określenie
pokrewieństwa przez stopień, choć w ogólnym ujęciu „consanguinei aut
proximiores in gradu" (art. 40 Synt.).
218 Za hierarchią wśród krewnych bocznych przemawia i to, że jeśli w alienacjach
między krewnymi prócz nabywcy znajdował się krewny równy mu stopniem,
mógł domagać się odstąpienia połowy nabytych dóbr pod warunkiem zwrotu
połowy ceny nabycia. Por. Piek., 1124 z 1407 r.: „Item Johannes Lodzsky fecit
accionem super Nicolaum Bandlewski pro hereditate Syrzinky, quod esset ad ipsam
propinquus sicut ipse, et sic dni decreverunt, quod idem Johannes principaliter
Nicolao B. filiastro suo a die hesterna infra sex septimanis debet dare 50 m. gr.
Item idem N. debet periurare metsextus, quantas pecunias sive quantam summam
pecuniarum pater ipsius dederat pro eadem hereditate Syrzinky, et cum periuraverit,
tunc J. L. medietatem dictarum pecuniarum, sic periurandarum N. filiastro
suo ... solvere tenebitur et N. ... debet secum dividere herditatem S." Podobnej
treści są MKM I, 366 z 1426 r.; Zakr. II, 1603 z 1435 r. W oparciu o Piek., 1124
Dąbkowski przyjmuje, że w razie zbiegu równych praw krewni mogli wykonać
retrakt łącznie (Dąbkowski, op. cit., t. II, s. 503). Wprawdzie z tego źródła
wniosek taki nie wynika, znajduje on jednak potwierdzenie w innych przekazach
(zob. Zakr. II, 1988 z 1436 r.; KDMP IV, 1107 z 1405 r.). Tak tę kwestię regulował
art. 51 c i 51 e Statutu polickiego (zob. G r i e k o w, Polica, s. 98, tekst art. ibid.,
s. 239 nn.). Różnie rozwiązywały ją partykularne prawa niemieckie (por. Gierke,
op. cit., t. III, s. 781—782).
219 Sand., 898 z 1421 r.: „Testes Wychne de Lucanovicze contra Nicolaum de
Janovicze. Rötha: scimus et testamur ... yze tha dzedzyna, o yasz Nicolay pozywał,
s Wychny occzysni wysla y ... [sic. — Z.R.] blyssa k ney nisly ten Micolay". Zob.
też Maz. herb., 844 z 1505 r., oraz art. 41 zwodu łęczyckiego, AKP IV, s. 444—445.
220 Np. Hele. II, 489 z 1399 r.: „Petrus plebanus s. Jacobi in Kazimiria, Nicolaus
et Andreas de Kijany actores, partem hereditatis Jaroslawe in Piechów, in
Symcone plebano de Gorzcow, in Stanislao, in Nicolao et in matre ipsorum ibidem
reis, in Plechow, iure proximitatis obtinuerunt; quia predicti Symon, Stanislaus
et Nicolaus testem sextum, alium quam nominatum produxerunt et proximitatem
non probaverunt". Świadkowie przy tym, jak się wydaje, nie określali stopnia