prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

wszystkim niknie to, na co Arnold kładł główny nacisk — tendencja
rozwojowa, i to w sensie rozszerzania się kręgu uprawnionych, jak i nasilenia
samej instytucji. Rewizji musi ulec także pogląd tego uczonego
o późnym pojawieniu się w źródłach dalszych krewnych, których
domyśla się pod takimi terminami ogólnymi, jak omnes heredes, cognati
itp. W zebranych przez Michalewicza przekazach źródłowych pojawiają
się te terminy regularnie wraz ze zgodą synów, a więc tych krewnych,
których prawo bliższości wykształciło się — zdaniem Arnolda —
najwcześniej 147 . Nie kontrolując w tej chwili przytoczonych przezeń
dokumentów z innych dzielnic 148 pod kątem rozróżnienia niedziału
i prawa bliższości, nie widzimy jakiegoś uchwytnego rozszerzania się
kręgu podmiotów. Wszak w r. 1212 występują i syn, i bratankowie.
Brat dopiero w r. 1224, lecz już w 1228 r. pojawiają się cognati 149 . Tak
więc źródła nie potwierdzają opinii Arnolda. Zresztą, gdyby nawet istotnie
udało się ustalić kolejność występowania w czasie różnych krewnych,
nie byłby to dowód przekonywający.
Do sposobu rozumowania tego uczonego mamy zastrzeżenia natury
metodycznej. Ilościowe zestawienia z dwóch różnych okresów wtedy są
zasadne, gdy z obu mamy mniej więcej równą liczbę informacji o zbliżonym
ciężarze gatunkowym. Tymczasem wiadomo, że im dalej wstecz,
tym mniej posiadamy dokumentów i tym mniej są one wymowne. Idąc
tokiem rozumowania Arnolda, należałoby przyjąć, że przed pierwszą
wzmianką źródłową o prawie bliższości instytucja ta nie istniała.
Źródła, jakie przetrwały do naszych czasów z tamtej epoki, są zbyt
przypadkowym zbiorem, by na podstawie cech ilościowych wyciągać
z nich daleko idące wnioski. Analogie sąsiedzkie, na które powołuje się
autor, o niczym tu nie świadczą 150 . Nie występujemy przeciwko możliwości
rozszerzania się kręgu podmiotów prawa bliższości, stwierdzamy
jedynie, że rozwój ten, tak jak go ujmuje Arnold, nie wynika ze źródeł
polskich 151 . A na to nie pomogą już żadne analogie 152 .
KDWP I, 175 z 1234 r„ 206 z 1237 r„ 252 z 1246 r., 338 z 1256 r. 385 i 387
z 1260 r.; II, 741 z 1295 r.
148 Arnold, op. cit., s. 6, ods. 7.
149 Syn — KDMP I, 8; bratankowie — KDMP I, 9; brat — KDKK I, 14; cognati
— KDMP I, 395. Por. Arnold, jw.
150 A r n o l d, op. cit., s. 7—8.
151 Gdzie indziej większa liczba źródeł, prawdopodobnie bardziej od naszych
wymownych, pozwala podobno rozwój taki śledzić. Zob. G. Duby, La société aux
Xle et XII s. dans la région maconnais, Paris, 1952, s. 272—273, i recenzja pióra
M. Sczanieckiego, CPH IX 1957, s. 343.
Twierdzenie Arnolda o przysługiwaniu prawa bliższości w prawie ruskim
..ściśle spadkobiercom", a w bocznej linii — tylko braciom (z powołaniem się na
Siergiejewicza), nie znajduje potwierdzenia w pomnikach prawa ruskiego. W art. 85
Sudiebnika z 1550 r. czytamy: „Kto wotczinu prodast, i dietiem jego, i wnuczatom
55