prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

156
Według Wojciechowskiego miała ona „w zasadzie" przecinać wszelkie
przyszłe roszczenia krewnych. Kolańczyk tymczasem zwraca uwagę na
„szeroko rozpowszechnione wyjątki od tej zasady" i domaga się odróżnienia
postulatów i tendencji od praktyki życiowej 219 . Trudno przecenić
słuszność tego żądania i znaczenie dla rozpatrywanej kwestii. Przede
wszystkim powtórzmy za Kolańczykiem opinię o bardzo poważnych
rozbieżnościach między praktyką a postulatem. Jeżeli w dodatku występują
one w tak jednostronnym materiale źródłowym, jakim są trzynastowieczne
dokumenty — pochodzące głównie z archiwów kościelnych
— można mieć poważne obawy, co było zasadą, a co odstępstwem
od niej. Niemal cała Księga henrykowska przeczy poglądowi Wojciechowskiego
220 . Przychylnie przecież usposobiony do klasztoru Przemysław
I zamiast likwidować ewentualny retrakt krewnych Boguszy i Pawła
przez konfirmację, kieruje go jedynie na określone dobra 221 . Konfirmacja
kupna-sprzedaży Skalic, „ne quis huic contractioni quodam ausu
temerario audeat contraire" 222 , bynajmniej nie przekreśla praw syna
jednego z pozbywców, który właśnie ausus fuit contraire i zrzekł się
swych praw w obecności tegoż księcia dopiero za pewnym wynagrodzeniem
223 . Znamienne jest wystąpienie jednego z potomków Głąba z roszczeniami
do ziemi, którą klasztor posiadał od księcia jako fundatora.
I tym razem nie negowano słuszności roszczeń, lecz spór załatwiono
polubownie — klasztor zapłacił pewną sumę powodowi 224 . Rozstrzygnięcie
Przemyśla I wskazuje, że nie należy w Księdze henrykowskiej dopatrywać
się partykularnych odchyleń w tym względzie. Tak niewątpliwie
było również w pozostałych dzielnicach, a tylko charakter zachowanych
przekazów źródłowych wprowadza niekiedy w błąd 225 .
Niewątpliwie znaczna część procesów wszczynanych przez krewnych
przeciwko nabywcom kończy się dla powodów niepomyślnie 226 . Dzieje
się tak zwłaszcza wówczas, gdy pozwanym jest Kościół. Nie sądzimy
jednak, by świadczyło to o sile konfirmacji książęcej. Trzeba raczej
w tym zjawisku dopatrywać się przychylnego nastawienia księcia do
219 Ibid., s. 314.
220 Dla oceny znaczenia konfirmacji panującego jest obojętne, czy roszczenia
krewnych wypływają z prawa bliższości, czy też ze wspólnoty majątkowej z pozbywcą.
221
Ks. henr., s. 304—305.
222 Ibid., s. 267.
223 Ibid., s. 268.
224 S t e n z e l, Liber fund., dok. nr 42 z 1296 r.
225 Patrz wyżej, s. 93—94.
226 Por. Wojciechowski, Sądownictwo, s. 46, tamże słuszne zastrzeżenie
co do charakteru zachowanego materiału źródłowego.