prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

116
Jednakże zreferowaliśmy je tutaj z pewną obawą. Idzie o to, że nie
wiemy na pewno, komu autor to prawo przyznaje, członkom niedziału
czy też wszystkim krewnym w ogóle. Zastrzeżenie, że o prawie bliższości
można mówić dopiero wówczas, gdy retrakt — zabór przekształci
się w retrakt — skup, nie rozwiewa naszych wątpliwości. Jeżeli oba
prawa mają przysługiwać tej samej grupie krewnych, choć w różnych
okresach historycznych, to należy raczej przyjąć, że mamy do czynienia
z różnymi stadiami rozwojowymi tej samej instytucji 29 . Na potwierdzenie
słuszności swego twierdzenia Matuszewski powołuje: a) dokument
małopolski z r. 1212, w którym sąd uzależnia wykonanie retraktu
od zwrotu nabywcy pobranych odeń wartości; b) poglądy Kutrzeby
i Kolańczyka; c) spotykane w źródłach fakty „kupowania" raz
już nabytych dóbr od kolejnych generacji pozbywcy.
Dowody te nie są jednak przekonywające. Warunek postawiony
w KDMP I, 8 z 1212 r. nie jest w swej treści odosobniony. Z podobnymi
sformułowaniami spotykamy się także w XV w., kiedy już nie ma
wątpliwości co do tego, że jedynym sposobem odzyskania przez krewnych
pozbytej ziemi jest retrakt — skup 30 . Jeśli idzie o Kutrzebę, wyżej
stwierdziliśmy, że ten badacz niczym nie uzasadnia swego poglądu
o istnieniu retraktu — zaboru 31 . Kolańczyk istotnie wspomina o odebraniu
przez krewnych pozbytych dóbr bez ekwiwalentu, ale pozbytych
darmo, gdy Matuszewskiemu chodzi o retrakt — zabór wobec alienacji
odpłatnych 32 . Fakt „kupowania" nabytych już dóbr od kolejnych generacji
nie jest sam przez się dostatecznym argumentem. W tego rodzaju
rozwiązaniach można dopatrywać się przejawu kompromisu, tak
typowego dla średniowiecznych procesów o nieruchomości. A sam kompromis
świadczył chyba nie tyle o mocy praw retrahentów, ile był wypadkową
realnych sił obu stron. Wszak rozpatrujemy epokę, w której
„gwarancją spokojnego posiadania nie mogła być początkowo władza,
lecz tylko rzeczywista siła dzierżyciela oraz jego przyjaciół i krewnych"
33 . Z tymi zastrzeżeniami ozpatrzmy powołane przez Matuszewskiego
fakty.
1. W r. 1296 zostaje polubownie rozstrzygnięty spór o Głębowice
między klasztorem henrykowskim a Mikołajem, synem Michała. Ten
„dicebat ... eandem hereditatem Glambowich ex obitu sui proavi dieto
Glambe ac sui avi, dieto Concodron, et patris sui Michael vocati, ad
29 Patrz wyżej, s. 7.
30 Patrz niżej, s. 134 nn.
31 Patrz wyżej, s. 115.
32 Kolańczyk, Studia, s. 176.
33 Adamus, Z badań nad dzierżeniem, s. 64.