prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

86
Następnym zagadnieniem, które zamierzamy rozpatrzyć w ramach
ustalania przedmiotu prawa bliższości, będzie kwestia zanikania na tym
gruncie skutków prawnych rozróżnienia dóbr dziedzicznych i nabytych.
O podobnym zjawisku w prawie spadkowym wspomina Winiarz. Siedząc
rozwój praw spadkowych kobiet stwierdza on, że z chwilą uzyskania
przez nie praw spadkowych do dóbr dziedzicznych zanikł podział
na dobra dziedziczne i nabyte. Zanik ten nie był jednak zupełny. Pozostały
reminiscencje dawnej dystynkcji w formie prawa skupu kobiet
z dóbr dziedzicznych przez krewnych męskich 65 . To zastrzeżenie sprawia,
że poprzednie stwierdzenie Winiarza nie ma właściwie dla nas
żadnego znaczenia. Dużą natomiast wagę przywiązujemy do tego, co
pisze Kolańczyk o zacieraniu się różnic między dobrami dziedzicznymi
a nabytymi w polskiej trzeciźnie 66 . Jest rzeczą na pozór zadziwiającą,
że prawo nasze, określając część swobodną w wysokości Vs całego majątku,
przeszło do porządku dziennego nad rozróżnieniem między dobrami
dziedzicznymi a nabytymi, któremu zwykło się w nauce przypisywać
tak poważną rolę. Zdziwienie jednak mija, gdy przyjrzymy się
bliżej problemowi trzecizny. Instytucja ta, podobnie jak jej odpowiedniki
w innych prawach, była wynikiem kompromisu pomiędzy dążeniami
jednostek do pełniejszej swobody w rozporządzaniu własnością
a prawami krewnych, które tę swobodę ograniczały. Tak jak zupełnie
naturalnym, zatem powszechnym było to dążenie, tak też i jego urzeczywistnienie
musiało być powszechne w tym sensie, że winno stworzyć
możliwości korzystania z niego stosunkowo szerokiemu kręgowi właścicieli
ziemskich.
Rozwiązanie polskie przynajmniej ze względu na przedmiot trzecizny
spełnia te warunki 07 . Każde inne rozstrzygnięcie byłoby mniej
sięgą, że winnicę kupił za własne pieniądze po śmierci ojca. Powodowie jednak
zrzekają się roszczeń dopiero po otrzymaniu pewnej sumy pieniędzy, którą między
sobą rozdzielili. Kiedy indziej znów syn odstępuje od calumnia i oświadcza, że
dobra pozbyte przez ojca były nabytkiem, wobec czego „liceret ei, nolentibus filiis
cuilibet dare posse" (Falletti, op. cit., s. 22, ods. 1. Cytat ten bardzo przypomina
zwrot użyty w KDWP II, 1014). Przykłady powyższe o tyle są niezbyt szczęśliwie
dobrane, że można w nich — wbrew Fallettiemu — dopatrywać się uprawnień
członków niedziału (por. Partsch, op. cit., s. 119 nn.; K o r a n y i, Powszechna
historia, t. II, cz. 1, s. 182). Zresztą kwestia podlegania dóbr nabytych prawu bliższości
była różnie rozstrzygana w poszczególnych regionach Francji (zob. O u r 1 i a c
i de M a 1 a f o s s e, op. cit., s. 413, 415).
65 Winiarz, op. cit., s. 776.
66 Kolańczyk, Studia, s. 457 nn.
67 Zastrzeżenie to jest konieczne ze względu na kłopoty, jakie się wyłaniają
przy ustalaniu podmiotowego zasięgu trzecizny (zob. Z. Rymaszewski, Trzecizna
w świetle źródeł polskich z XIV i XV w., ZN UŁ, S. I, z. 47, s. 124 nn.).