prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

44
tyka się go jednak w źródłach nader często z dodatkowymi określeniami,
jak np. germanus, patruelis, co w zasadzie rozprasza wątpliwości 85 .
d) Bracia stryjeczni.
Występują dość rzadko 86 , nie wiemy jednak, jak wielu z nich ukrywa
się pod ogólnymi terminami pokrewieństwa. Mamy wyraźne dowody,
że przysługiwało im prawo bliższości. Świadczy o tym zarówno praktyka
sądowa, jak i norma prawa zwyczajowego. Z pierwszej najbardziej
oczywiste są fakty retraktu dokonywanego przez braci stryjecznych 87 .
Przepis prawa zwyczajowego to art. 41 zwodu prawa ziemi łęczyckiej,
pozbawiający brata stryjecznego prawa retraktu (prawdopodobnie dotąd
mu przysługującego) wobec pozbycia dóbr przez brata w ręce siostry 88 .
2. KDWP I, 373 z 1259 r. Nie ma tu konsensu brata. Jest jedynie spór trzech
braci Sławnikowiców z klasztorem łekneńskim o jakieś grunty. Wszyscy trzej
występują łącznie i łącznie też otrzymują od klasztoru dwie wsie za wyrzeczenie
się pretensji do pozostałych dóbr. Dokument ten powinien właściwie służyć za
dowód praw synów, bo sporne dobra klasztor otrzymał od ich ojca w 1211 r.
(zastawił je — KDWP i, 69 — i prawdopodobnie nie wykupił; może później sprzedał,
lecz dowodu sprzedaży nie mamy).
3—20. KDWP I, 479 z 1278 r. „comes S. cum fratre suo seniore ... propriam
hereditatem ... vendiderunt". Podobnie nr 504, 579, 583, 607, 664, 667, 677, 720, 721,
730, 759, 826, 869, 902, 906, 934, 1098.
21—22. W KDWP II, 929 z 1309 r. komtur joannitów pozbywa dobra za zgodą
swych braci zakonnych, a w KDWP II, 986 nie ma żadnej zgody, lecz synowie
zwracają kościołowi po śmierci ojca grunty przez ojca nieprawnie (jak zeznał
na łożu śmierci) dzierżone.
85 Por. Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 137, ods. 1.; jednak AG Z XVIII,
2756 z 1499 r., gdzie występuje frater germanus patruelis. Najbardziej sporny jest
termin frater uterinus (zob. Kolańczyk, Prawo spadkowe, ods. 1 na s. 138).
Tam, gdzie te same dobra stanowią patrimonium dwóch osób, określonych względem
siebie jako fratres uterini, trzeba przyjąć, że mamy do czynienia z braćmi
pochodzącymi od jednego ojca. Dodajmy, że autorzy Księgi henrykowskiej używają
tego określenia dla oznaczenia braci pochodzących od jednego ojca i jednej matki.
Tak też tłumaczy Gródecki (zob. Ks. henr., s. 100, 118, 138, 187, 189 i 214).
86 Por. zestawienie Michalewicza, op. cit., PH III, s. 122, ods. 17 i 21.
87 Stenzel, Liber fund., dok. nr 20 z 1266 r. W pozostałych źródłach mamy
zgodę braci stryjecznych na pozbycie nieruchomości: CDSil. VII, 245 z 1221 r.;
KDWP I, 130 z 1231; CPomD. I, 206 (zob. uwagi wydawcy); CDPol. I, 28 z 1239;
KDWP I, 278 z 1249 r. (komes Baran był bratem stryjecznym męża pozbywczyni,
zob. J. K r a s o ń, Uposażenie klasztoru Cystersów w Obrze w wiekach średnich,
Poznań 1950, s. 68—69); Stenzel, Liber fund., dok. 16 z 1262 r.; KDWP I, 472
z 1278 r., II, 842 z 1301 r. i in.
88 Co najmniej brata stryjecznego oznacza frater conclenodialis w cytowanym
wyżej na s. 30 art. 41 zwodu prawa ziemi łęczyckiej.