prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

32
lenia nie zgadzają się wcale z opinią Michalewicza. Mówiąc wyżej, że pogląd
Michalewicza o zasięgu osobowym tylko w jakimś stopniu jest
źródłowo potwierdzony, miałem na myśli to, że ten badacz zupełnie
bezkrytycznie podchodzi do stosowanej w źródłach terminologii pokrewieństwa.
Dotyczy to zwłaszcza określeń szczegółowych, jak np. frater,
soror, patruus 11 . Wiemy przecież, jak bardzo ta terminologia była bałamutna,
dzięki czemu ustalenie faktycznych stosunków pokrewieństwa
między występującymi w źródłach osobami jest poważnie utrudnione,
a czasem wręcz niemożliwe. Najczęściej mamy do czynienia z jednostkami
historii mniej lub wcale nieznanymi, a wzmianki źródłowe są tak skąpe,
że nie pozwalają na dokonanie ścisłych ustaleń 12 . Tym większą wagę
należy przykładać do tych nielicznych wypadków, gdzie na podstawie
wiarogodnych danych genealogicznych okazuje się, że terminologia nie
pokrywa się z faktycznym stopniem pokrewieństwa. Bardzo cenne są
tu badania Kolańczyka. Tak np. termin frater, skoro występuje bez dodatkowych
określeń: uterinus, germanus, patruelis itd., może oznaczać
różnych krewnych najczęściej zresztą należących do tej samej generacji
13 . Filiaster oznacza w zasadzie synowca, ale filiastra to także
wnuczka 14 . Nepos to synowiec, wnuk, a czasem także siostrzeniec 15 .
Patruus służy w jednym wypadku na określenie stryja stryjecznego
(Mog., 12), kiedy indziej oznacza jednak brata stryjecznego lub w ogóle
starsze pokolenie w przeciwieństwie do młodszego — fratres 16 . Stwier-
11 O wieloznaczności tych terminów zob. np. Bardach, Własność niedzielna,
s. 234—235, ods. 69. Tamże niektóre pozycje bibliograficzne dla Słowiańszczyzny.
12 Osoba występująca z roszczeniami motywuje je przeważnie w sposób nie
pozwalający ustalić stopnia pokrewieństwa: „ego sum propinąuior", „ego sum proximior
ad dictam hereditatem" lub „ego sum proximior ad dictam hereditatem
post N". Analogiczne trudności napotkał Russocki, Formy, s. 97. Do ustaleń zawartych
w monografiach rodów rycerskich lub innych pracach heraldycznych należy
odnieść się z rezerwą ze względu na niepewność kryteriów w nich przyjętych
(imiona rodowe, pochodzenie z tej samej wsi). Podobną opinię wypowiada ostatnio
A. Rutkowska -Płachcińska, Sądeczyzna w XIII i XIV wieku, przemiany
gospodarcze i społeczne, Wrocław 1961, s. 25, ods. 86.
13 Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 137, ods. 1.
14 Ibid., s. 163, ods. 1.
15
Jw.
15
Stenzel, Liber fund., dok. nr 15 z 1259 r.; KDWP III, 1780 i 1855. Wbrew
Kolańczykowi, Prawo spadkowe, ods. 1 na s. 164, trzeba stwierdzić, że patruus
oznacza także wuja, a więc krewnego przez kobietę. Tak w KDTyn., 7 z 1229 r.
Henryk Brodaty nazywa Leszka i Mieszka patrui, choć obaj są jego wujami. Zwrócił
na to uwagę wydawca w objaśnieniach do dokumentu (ibid., s. 16). Stryja
stryjecznego w Mog., 12 przyjmuje Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 163, ods.-1,
w oparciu o Górskiego tablicę genealogiczną Odrowążów (zob. K. Górski, Ród
Odrowążów w wiekach średnich, „Rocz. Herald.", t. VIII, 1926 - 1927, s. 95). Usta-