prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

że byl to zwykły manewr polityczny księcia, który w kilka lat później
w podobnej sprawie zajął już odmienne stanowisko 28 . Prawdopodobnie
nie przejęło się też nim zbytnio rycerstwo. Dowodów na to mamy
jednak niewiele. Im sięgniemy dalej w czasy późniejsze, tym darowizna
staje się coraz rzadsza. W księgach sądowych np. nie znajdujemy jej
prawie wcale. Co więcej, Kościół jako nabywca znika niemal zupełnie
w obrocie prawnym nieruchomościami.
Dodatkową trudność sprawia fakt, że najczęściej — póki nie dojdzie
do zaczepienia darowizny przez bliskich — nie wiemy nic o kategorii
darowanych dóbr. Wobec bezsprzecznie większej swobody w rozporządzaniu
dobrami nabytymi stwierdzamy, iż z pewnością one były przede
wszystkim nadawane Kościołowi. Nie można wykluczyć, że tam, gdzie
nie ma wzmianki o konsensie krewnych, darowano właśnie dobra nabyte.
Mimo tych zastrzeżeń oba procesy mają swoją wymowę dla oceny
poczucia prawnego rycerstwa. Pierwszy świadczy, że przed r. 1254 poglądy
na swobodę rozporządzania nie odbiegały w tej dzielnicy od zapatrywań
w innych regionach. Drugi zaś dowodzi mimo wszystko, że
bliscy niewiele sobie robili ze znanego wyroku. Nie bez znaczenia jest
to, że proces o spadek po Boguszy trwał niemal wiek i zakończył się
częściowym sukcesem bliskich 29 .
95
zbawione znaczenia (CDPol. II U 75). Istnieje natomiast dokument prywatny
z 1397 r., w którym Sędziwoj, wojewoda kaliski, zrzeka się na rzecz kościoła we
Włocławku wsi Trzebiatów, za co otrzymuje w dożywocie wieś Sławsko (.CDPol. ll u
334). Obie wsie należały do kompleksu dóbr, które Zdzisław nadał temu kościołowi.
Nie jest to zwykła umowa alienacyjna, lecz akt zrzeczenia się, okupiony przez
Kościół dożywociem. Wprawdzie nic nie wiemy o genealogiii Sędziwoja, kto wie
jednak, czy nie jest to echo sporu z r. 1254.
28
J. Nowacki, Arcybiskup gnieźnieński Janusz i nieznany synod prowincjonalny
r. 1258, odbitka z „Collectanea Theologica" 14, Lwów 1933, s. 83; t e n ż e,
Opactwo Sw. Gotarda, s. 200—201. Gdy w kilka lat po omawianym wyroku doszło
do podobnego procesu w związku z darowizną Boguszy, wojewody łęczyckiego
(KDMP II, 454 z 1258 r.), ks. Kazimierz tym razem sam sporu nie rozstrzyga,
lecz odsyła strony do Bolesława Wstydliwego, a gdy tam zapadł wyrok po myśli
interesów kościelnych, wyroku tego nie zatwierdził (zob. Nowacki, Opactwo
Sw. Gotarda, s. 198—199). Trzeba więc odrzucić dawny pogląd, według którego
wyrok z r. 1254 był momentem zwrotnym, od którego to momentu darowizny na
cele kościelne były w dzielnicy kujawsko-łęczyckiej wyjęte spod działania prawa
bliższości (zob. R. Hube I, s. 40; F. Buja k, Studia nad osadnictwem Małopolski,
RAU WHF, S. II, t. XXn, Kraków 1905, s. 303, ods. 3; O stanowisku Dąbkowskiego
patrz wyżej, ods. 12).
29 Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 190. Warto podkreślić, że w obu procesach
sprzeciw pochodzi z kręgu wielmożów. Kolańczyk, analizując stanowisko
baronów wyrokujących w 1254 r., dopuszcza możliwość istnienia własnego interesu
możnowładców w popieraniu swobody rozporządzania (Kolańczyk, Studia,