prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

112
socki 13 , a może również Arnold. Także dla Bujaka prawo bliższości
jest prawem pierwokupu, różni go jednak od wymienionych badaczy
uwzględnienie rozwoju. Prawo pierwokupu jego zdaniem przechodzi
z czasem w „tylko" retrakt 15 .
Dynamicznie ujmuje rzecz także Bardach, gdy stwierdza, że owe
różne przejawy naszej instytucji nie występują równocześnie 16 . Rozwój
w zakresie form zakłada także nieznany autor hasła o prawie bliższości
w encyklopedii PAN. Czytamy tam, że prawo bliższości przybrało z czasem
formę pierwokupu lub retraktu, i pozostajemy w niepewności co
do pierwotnego jego wyglądu 17 .
Jak widać, na brak koncepcji narzekać nie możemy, spróbujmy skonfrontować
je ze źródłami. Już przy pobieżnym zetknięciu się z kodeksami
dyplomatycznymi daje się zauważyć, że prawo bliższości występuje
z reguły w dwóch formach: jako zgoda na alienację lub jako sprzeciw
wobec niej. Ponieważ celem sprzeciwu (faktycznym czy pozorowanym)
jest retrakt, można śmiało mówić o zgodzie i retrakcie jako najbardziej
typowych przejawach naszej instytucji. Poza tym, bardzo zresztą rzadko,
spotykamy prawo pierwokupu. Te wszystkie trzy przejawy — zgoda,
retrakt i prawo pierwokupu — występują w źródłach w tym samym
mniej więcej czasie, co znacznie utrudnia uchwycenie rozwoju. Spostrzeżenie
Roepella, w świetle źródeł, którymi dysponował — niewątpliwie
zbytnio uogólnione — znajduje potwierdzenie dziś, gdy rozporządzamy
znacznie obfitszą liczbą przekazów.
Gdzieś na przełomie XIV i XV w. lub może już w drugiej połowie
w. XIV przyzwalanie krewnych zanika w źródłach. Występuje jeszcze
czasem w dokumentach w postaci zwrotu cum consilio amicorum, któ-
13 K a d 1 e c, Rodinny nedil, s. 77; tenże, O prawie prywatnym, s. 97; T y-
m i e n i e c k i, Społeczeństwo, s. 36; Wojciechowski, Ustrój polityczny Śląska,
s. 780—781; tenże, Państwo polskie, s. 100—103; Adamus, Historia, s. 18;
Russocki, Formy, s. 96. Podobny pogląd co do obcych praw wyrażają Namysłowski,
op. cit., s. 91; H. Łowmiański, Studia nad początkami społeczeństwa
i państwa litewskiego, t. I, Wilno 1931, s. 404; tenże, Podstawy gospodarcze
i społeczne powstania państwa polskiego i jego rozrvoju do początków XIII
wieku, KH, 1960, z. 4, s. 955; Saturnik, O pravu soukromém, s. 116; Piekarczyk,
op. cit., s. 45 nn.
14 Arnold wymienia konsens, prawo pierwokupu i retrakt, nie wiemy jednak,
jak ujmuje wzajemne stosunki między nimi (op. cit., s. 5).
15 Bujak, Studia, s. 345.
16 Bardach, Uwagi, s. 438; zob. też niżej, ods. 53.
17 Wielka encyklopedia powszechna PAN, t. II, s. 6—7, s.v. „bliższości prawo".
Być może, wątpliwości czytelnika rozwieją awizowane tamże hasła „pierwokupu
prawo", „odkupu prawo".