prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

61
wistym, by nie wymagały dla siebie dowodu 181 . Zresztą Michalewicz
uznaje prawo bliższości matki (mniejsza o to, zasadnie czy nie), a także
prawo własności kobiet pozostających w niedziale z krewnymi męskimi
182 . Tu można wysunąć argument, że dopóki kobieta była w swojej
rodzinie, co praktycznie jest równoznaczne z pozostawaniem w niedziale
rodzinnym, posiadała równe z mężczyznami prawo do wspólnego majątku,
z chwilą natomiast zamążpójścia najczęściej opuszczała rodzinę,
w związku z czym przyznanie jej prawa dziedziczenia, jak i prawa bliższości
byłoby poważnym uszczerbkiem dla substancji majątkowej rodziny
lub rodu. Racją tą zajmiemy się, gdy przedstawimy poglądy Winiarza
i Lesińskiego. Winiarz przez milczące utożsamienie praw spadkowych
z naszą instytucją każe domyślać się wzajemnej lub tylko jednostronnej
zależności obu praw 183 .
Pozostawiając na boku prawa spadkowe kobiet, problem czasu
i przyczyny ich powstania, widzimy istotne różnice w motywach, które
mogły hamować wykształcenie się obu instytucji. Uzyskanie przez kobiety
praw spadkowych do nieruchomości, zwłaszcza dziedzicznych,
było z pewnością zjawiskiem niekorzystnym dla interesów majątkowych
rodziny. Odziedziczone przez nią dobra przechodziły na dzieci,
to znaczy, wchodziły do majątku rodziny męża. Wracały, skąd wyszły,
tylko wówczas, gdy mężatka lub wdowa zmarła bezpotomnie. Inaczej
natomiast przedstawia się sytuacja z prawem bliższości. Odpada tu
obawa przed wypuszczeniem, najczęściej bezpowrotnym, dóbr z rąk rodziny.
Odwrotnie, prawo to dochodziło do głosu właśnie w wypadku
alienacji rodzinnego majątku. To nie prawo bliższości nadszarpuje majątek
rodziny, skoro jego pozbycie jest przyczyną sprawczą naszej instytucji.
Zatem nie obawa przed wyprowadzeniem przez kobietę ziemi
rodzinnej mogła je pozbawiać prawa bliższości. Cóż więc innego Lesiński
główną rolę twórczą w wykształceniu się prawa bliższości kobiet
przypisuje zasadzie dzierżenia przez nie dóbr dziedzicznych (rodzinnych
w terminologii autora). Miała ona powstać w wyniku uzyskania przez
kobiety praw spadkowych do tych dóbr 184 . Zatem, jeśli dobrze autora
rozumiemy, nie zdolność prawna spadkobrania dóbr dziedzicznych, jak
u Winiarza (owo Erbenqualität w nauce niemieckiej), daje kobiecie
prawo bliższości, lecz sam fakt dzierżenia tych dóbr.
Myśl w sformułowaniu, jakie jej daje Lesiński, jest nie do przyjęcia,
ponieważ w konsekwencji należałoby odmówić kobiecie prawa
181
Matuszewski, Aqua abrenuntiationis, s. 184, ods. 7; Adamus, Polska
teoria rodowa, s. 226; tenże, O prawie dziedziczenia, s. 141.
1,2 Michalewicz, op. cit., PH III, s. 123 i 124, ods. 1.
183 Patrz wyżej, s. 56.
184 Lesiński, Ze studiów, s. 102 nn.