prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

172
samego problemu to jednak nie przesądza. Trzeba otwarcie powiedzieć,
że źródła nie pozwalają ustalić dokładnie ani kręgu podmiotów prawa
bliższości 52 , ani kręgu spadkobierców 53 . Nie sądzimy wszakże, by — jak
chce Russocki — był to poważny argument za tą teorią Wydaje się,
że gdyby nawet oba kręgi okazały się identyczne, o niczym by to jeszcze
nie świadczyło. W obu wypadkach przecież w rachubę wchodzą krewni.
c) Późne pojawienie się prawa bliższości. To mniemanie Arnolda
opiera się na milczeniu źródeł z XII w., rzekomym rozszerzaniu się kręgu
podmiotów w XIII w. i wreszcie na analogiach czeskich. Brak informacji
nie jest tu żadnym dowodem. Także w wiekach późniejszych bynajmniej
nie każdej alienacji towarzyszy zgoda czy sprzeciw krewnych 56 . Wszak
chodzi w tym wypadku o epokę z punktu widzenia prawa bliższości bezdokumentową.
Czy można na serio datę pierwszej wzmianki źródłowej
o instytucji prawa zwyczajowego uważać za datę powstania samej instytucji
Arnold zresztą zupełnie nie zwraca uwagi na to, że dla prepozyta
Wincentego (lata trzydzieste XIII w.) prawo bliższości jest instytucją
znaną, przestrzeganą apud attavos nostros 57 , trzeba zatem uznać jej
istnienie już w XII w. Należy to uczynić nie tylko ze względu na przytoczoną
wypowiedź. Skłaniają do tego również wzmianki o prawie bliższości
pochodzące już z pierwszych lat XIII w., znane także Arnoldowi
58 . Granice czasowe, które tu stosujemy — stulecia — są przecież
sztuczne i nie mają nic wspólnego z faktycznym rozwojem stosunków
gospodarczo-społecznych czy prawnych. Mamy wszakże pozytywne
wzmianki o prawie bliższości z XII w. Trud ich zestawienia wziął na
siebie Sczaniecki 59 , a po części i Wojciechowski 60 .
Arnold, mówiąc o braku zgody na alienację w XII w., miał na uwadze
nadanie Zbyluta dla Łekna (KDWP I, 18 z 1153 r.) oraz testament
Dzierżka (CDPol. I, 6 z 1190 r.) 61 . Sczaniecki rozpoczyna spór z Arnol-
52 Patrz wyżej, s. 52; zob. też Russocki, Formy, s. 104.
53 Russocki, jw.
54
Jw.
55 Por. w związku z tym błędną wypowiedź Kolańczyka, jakoby Wojciechowski
zdołał w oparciu o wyniki pracy Michalewicza ustalić, że krąg podmiotów prawa
bliższości jest szerszy od kręgu spadkobierców (Kolańczyk, Studia, s. 177). Wojciechowski
tymczasem postuluje przeprowadzenie w tym kierunku szczegółowych
badań (Prawo rycerskie, ods. 34j na s. 62—65). Prostuje to już L e s i ń s k i, Ze
studiów, s. 101, ods. 38.
56 Patrz wyżej, s. 21, 151 nn.
57 Ks. henr., s. 280.
58 Np. KDMP I, 8 i 9 z 1212 r.; zob. Arnold, op. cit., s. 7.
59 Sczaniecki, Nadania, ods. 4 na s. 48.
60 Wojciechowski, Sądownictwo, ods. 3 na s. 43—45.
61 Arnold, op. cit., s. 6.