prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

23
Podobnie zapatrują się Russocki i Bardach 51 .
Tymczasem w świetle źródeł sprawa przedstawia się niejasno. Przede
wszystkim klauzule te nie miały bynajmniej na celu zabezpieczenia nabywcy
jedynie przed roszczeniami krewnych. Zasięg ich działania był
znacznie szerszy. Miały one bronić nabywcę przed każdym napastnikiem.
Tytuł pretensji napastującego był w zasadzie obojętny. Źródła
używają też bardzo elastycznych sformułowań: promisit pro omni
dampno et impedimento quarumlibet personarum 52 . Rzecz zrozumiała,
w tym mieści się między innymi gwarancja z tytułu roszczeń krewnych,
i to zarówno wynikających z nie podzielonej własności, jak i prawa
bliższości 53 . Nawet tam, gdzie jest wyraźnie stwierdzone, że chodzi
o krewnych, najczęściej nie wymienia się tytułu roszczeń. Nie pozostaje
nam nic innego, jak poszukiwać w każdym konkretnym wypadku dodatkowych
informacji. Poszukiwania te jednak najczęściej, możemy to
już teraz powiedzieć, nie dają żadnych rezultatów. Ustalenie stosunków
majątkowych pomiędzy jakimiś krewnymi wobec notorycznego milczenia
źródeł na ten temat prawie zawsze jest niemożliwe.
Dalsze pytanie do rozstrzygnięcia brzmi: jak odróżnić w konkretnym
przekazie źródłowym roszczenia niedzielnych od roszczeń z tytułu prawa
bliższości W literaturze historyczno-prawnej ani tego pytania, ani odpowiedzi
na nie w zasadzie nie spotkamy. Z reguły każdy sprzeciw krewnych
wobec alienacji nieruchomości, każde wydobycie pozbytych dóbr
z rąk nabywcy motywuje się prawem bliższości 54 bądź też tytuł roszczenia
pomija się milczeniem 55 . Jedyny niemal wyjątek stanowi tu Sona
s. 98—99), że Michalewicz nie uwzględnił w pracy źródeł z klauzulami ewikcyjnymi,
okazuje się bezpodstawny. Na obronę Lesińskiego trzeba wyjaśnić, że Michalewicz
istotnie nigdzie wyraźnie nie stwierdza, iż bierze pod uwagę klauzule ewikcyjne
jako dowody istnienia prawa przyzwalania.
Russocki, Formy, s. 97; Bardach, Uwagi, s. 449. Właśnie klauzule
ewikcyjne stanowiły głównie podstawę ustalenia kręgu uprawnionych z tytułu
Prawa bliższości u Russockiego.
52
Np. Hele. II, 1870 z 1422 r„ Kuraś II, 367 z 1424 r., passim.
53 Np. AGZ XIV, 3445 z 1455 r.: „tenere et protegere eam debet a fratribus
et aliis personis divisis et non divisis".
54 Tak większość autorów, na przykład Z. Wojciechowski, Sądownictwo
prawa polskiego w dobie przedimmunitetowej, SHPP XIII, z. 1, Lwów 1930, s. 34
nn.; Michalewicz, op. cit., PH III, s. 400 nn.; Kolańczyk, Prawo spadkowe,
s. 157; Bardach, Własność niedzielna, s. 235 nn.; L e s i ń s k i, Stanouńsko kobiety,
s. 55—56; Russocki, Formy, s. 99 nn. Odmiennie Dutkiewicz, Program, s. 89.
55 Dąbkowski, poruszając problem przechodzenia zobowiązań na potomków
i stwierdzając, że pierwotnie synowie występowali przeciwko alienacjom ojcowskim,
nie wyjaśnia bynajmniej, czy ma na myśli synów pozostających z ojcem w niedziale,
czy synów oddzielonych (Dąbkowski, op. cit., t. II, s. 473). Mamy znów
pewne dane, które wskazują na to, że ten uczony (czy dopiero dla okresu od sta-