prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

106
6. POKŁAD
W studium poświęconym pokładowi, czyli wiernej ręce, Dąbkowski
bodaj pierwszy w naszej nauce stwierdził, że krewnym przysługiwało
prawo bliższości do pokładu oraz jego odmiany — sekwestru Przedmiotem
pokładu mogły być ruchomości oraz nieruchomości 78 . W związku
z tym rodzi się pytanie, czy prawo bliższości dotyczyło również tych
pierwszych. Bezpośrednich dowodów na to nie znajdujemy. W swej
monografii Dąbkowski przytacza, wprawdzie przy innej okazji, następującą
zapiskę małopolską: „Quos sc. florenos ego sibi dedi ad servandum
in depositum" uti fratri meo praeter quod alium proximiorem non
habeo" 79 . Uczony ten widzi tu prawo bliższości, a ponadto dowód, że
krewny bliższy wyklucza dalszego. Wydaje się, że zapiskę należy rozumieć
inaczej: ktoś oddał pieniądze w depozyt bratu, którego uważał za
najbliższego, to jest za osobę, do której miał największe zaufanie. Gdyby
przyjąć, że prawo bliższości miało zastosowanie do rzeczy ruchomych
oddanych w depozyt, trzeba byłoby wówczas szukać uzasadnienia, dlaczego
nie stosowano go do ruchomości zastawionych czy sprzedanych.
Nie widzimy racji, dla której pokład miałby tu być wyjątkiem. Istnieją
dwa źródła, które wymagają tu omówienia.
1. Piek., 618 z 1403 r.: Gniezno. „Veniens Jacussius Jacca coram iudicio,
quaesivit ius, cui propinquius est servare literam dotalicii, ipsi
Iacce vel patri Domini sentenciaverunt, quod pater servare debuit propinquius,
et sibi est patri assignata litera domine Riczkonis, filie Dobeslai
de Godawi" 80 .
2. Deer., 242 z 1523 r.: Mikołaj Granowski powierzył na łożu śmierci
swój testament i rzeczy wykonawcy testamentu, Erazmowi Krupkowi.
Brat, a później córki zmarłego domagają się wydania testamentu i rzeczy
tamquam fratri (motywacja brata). Sąd królewski nie uznał tych
roszczeń, lecz stanął na stanowisku, że Krupek, skoro nie chce być
egzekutorem testamentu, winien powierzyć rzeczy i testament staroście
77 Dąbkowski, Wierna ręka, czyli pokład. Studium z prawa polskiego,
SHPP III, z 2 Lwów 1909, s. 26 nn.; tenże, Praioo prywatne polskie, t. II, s. 585.
78 Dąbkowski, Wierna ręka, s. 18—26.
79 Hele. II, 3347 z 1448 r.
80 Dąbkowski dopatruje się w tej zapisce uznania przez sąd pierwszeństwa
ojca przed zięciem. Nic nie wskazuje, by Jakusz był zięciem Dobiesława. Córka
tegoż Dobiesława jest określona jako domina Riczkonis; należałoby więc przyjąć,
że jest żoną Riczkona (jakiś Riczkon de Kochirki występuje nawet w następnej
z kolei zapisce). Może nie bez znaczenia było tu stanowisko piastowane przez
Jakusza, który był podsędkiem gnieźnieńskim.