prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

epoki wcześniejszej, bezdokumentowej, będzie w takim razie hipotezą,
którą zajmiemy się w części pracy poświęconej genezie prawa bliższości.
W epoce dokumentowej nie znajduje on potwierdzenia źródłowego,
i to w badaniach wcześniejszych od pracy tego uczonego 12 .
Dziś już więc zamiast kwestii, czy prawo bliższości obejmowało darowizny,
możemy postawić inne pytanie, dalsze: jak długo darowizny
podlegały temu prawu Pytanie do prowadzi nas do podejmowanego
już w nauce, mimo to nadal skomplikowanego, zagadnienia oddziaływania
Kościoła na kształtowanie się swobody rozporządzania majątkiem,
siły tego oddziaływania oraz jego skutków 13 . Niemal wyłącznym
adresatem darowizn dokonywanych przez rycerstwo był początkowo
Kościół 14 . Nic tedy dziwnego, że głosił on niewzruszalność alienacji
w ogóle, a darowizn w szczególności. Akcja przedsięwzięta w tym celu
była wielokierunkowa, niemal wszechstronna 15 . Ściślej biorąc, cel tej
akcji był dwojaki. Po pierwsze, Kościół dążył głównie do uzyskania ziemi,
podstawowego dobra produkcyjnego, przynajmniej od XIII w. 1S .
Po drugie, był też żywotnie zainteresowany, by to, co zyskał, było
niewzruszalne. Wobec tego osiągnięte przezeń rezultaty należy oceniać
z dwóch punktów widzenia. Patrząc od strony zdobyczy majątkowych
trzeba przyznać, że Kościół zyskał bardzo dużo. Wieki XII i XIII są
okresem szczególnego nasilenia darowizn na cele pobożne ,7 . Tą drogą
przechodzi w ręce Kościoła poważna ilość posiadłości ziemskich.
Trudniej natomiast jest ocenić rezultaty walki Kościoła z prawem
bliższości. Okazuje się bowiem, że nader często darowizny były dokonywane
za zgodą krewnych 18 . Naruszenie ich prawa budzi sprzeciw
12 Zob. wyżej, ods. 4—6. Dąbkowski na dowód pierwotności swobody testowania
dóbr ziemskich przytacza m. in. CDPol. II 1 63 z 1254 r. Istotnie w tym dokumencie
została expressis verbis wyrażona swoboda czynienia wszelkich darowizn na rzecz
Kościoła, tak między żyjącymi, jak na wypadek śmierci (patrz niżej, s. 94 nn.). Jeśli
sens tego dokumentu sprowadzał się do stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy,
odnosiłoby się to także do darowizn między żyjącymi. Tymczasem Dąbkowski
stwierdza gdzie indziej, iż darowizny (domyślamy się, że darowizny między żyjącymi,
z wykluczeniem testamentów) podlegały pierwotnie prawu bliższości (D ą tako
w s k i, op. cit., t. II, s. 500—501).
13 Wszechstronne przedstawienie tego zagadnienia, tym cenniejsze że ujęte porównawczo,
daje Kolańczyk, Studia, s. 46 nn.
Zob. R. Hube I, s. 75.
15 Zob. Kolańczyk, Studia, s. 52 nn., 78 nn.
16 Zob. niżej, s. 180 nh.
17 Zob. ods. 14; por. też Kolańczyk, Studia, s. 231.
18 Małopolska: KDKK I, 14 z 1224 r.; KDMP II, 413 z 1235 r.; CDPol. III,
18 z 1238 r. (w istocie falsyfikat z pocz. XIV w., zob. B. Ulanowski, O założeniu
i uposażeniu klasztoru Benedyktynek w Staniątkach, RAU, WHF, t. 28, 1892,
s. 23 nn.); CDPol. I, 28 z 1239 r.; KDMP II, 484 z 1278 r, 520 z 1292 r.; TV, 1011
z 1391r.,1034 z 1395 r.; Mog., 143 z 1467 r. Wielkopolska: KDWP I, 63 z 1208 r.,
91