prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

84
tyki, lakoniczność zapisek sądowych, które zwłaszcza dla w. XV są trzonem
podstawy źródłowej, wszystko to sprawia, że uchwycenie różnic
między dobrami dziedzicznymi a nabytymi jest w prawie bliższości trudne
55 .
Jak już wiemy, prepozyt z Kamieńca, nie wspomina o dobrach nabytych,
co staraliśmy się uzasadnić kazuistycznym charakterem jego
wywodu 56 . W pewnym stopniu potwierdza ten sąd współczesny wywodowi
dokument małopolski, w którym pozbywca motywuje swobodę
rozporządzania tym, że alienowane dobra nie są dziedziczne 57 . Za nieskrępowaną
swobodą dysponowania nabytkami przemawia znany już
nauce fakt kupowania dóbr w celu rozporządzenia nimi na rzecz Kościoła
58 . U podłoża tego rodzaju działalności leżało chyba przeświadczenie,
że prawo bliższości nie będzie tu miało zastosowania, ponieważ
przedmiotem darowizny są nabytki. Być może, z tych samych względów
podkreśla się w dokumentach, że alienowane nieruchomości są nabyttrowin.
Zob. wyżej, ods. 43). Czy odmawia im się prawa bliższości Nic na to nie
wskazuje, w każdym razie nie wynika to automatycznie z motywacji. Odwrotnie,
znajdujemy w dokumencie zwrot, który przemawia za tym, iż prawo krewnych
zostało uznane. Mamy na myśli passus „de communi consensu vendidi". Nie może
on oznaczać zgody tylko syna, nie można go też chyba interpretować w tym
sensie, że ojciec pozbywa za wspólną, to jest swoją i syna, zgodą. Wyrażenie
zgody na własną czynność nie ma przecież sensu. Bardziej prawdopodobnie brzmi
takie tłumaczenie: ojciec sprzedaje wioskę, którą dzierży wespół z synem, za zgodą
pozostałych krewnych. Zatem tymże krewnym przysługiwałoby prawo bliższości
do tego rodzaju nabytków. Nie mamy jednak pewniejszych źródeł, które mogłyby
rzucić więcej światła na tę kwestię. Być może, pewną rolę odgrywało tu pochodzenie
pieniędzy, za które nabyto nieruchomość od krewnych.
55 Rozeznanie utrudnia dodatkowo ten fakt, że zgoda na pozbycie, w której
dopatrujemy się przejawu prawa bliższości, jest w zapiskach sądowych zjawiskiem
niezmiernie rzadkim. Z kolei przy sprzeciwie bliscy ogólnikowo stwierdzają, że są
bliżsi do pozbytej nieruchomości, zatem i tu pochodzenie jej pozostaje nie ujawnione.
56 Zob. wyżej, s. 76 nn.
57 KDMP II, 404 z 1232 r. Darowizna wsi Udorz klasztorowi miechowskiemu:
„villa non est obnoxialis, que michi ab intestato succederet, possessio enim dicte
ville devenit ad me tamquam adventicia ... et ob hoc ad suos non transferetur
heredes". Określenie devenit tamquam adventicia jest na tyle szerokie, że objąć
może również dobra nadane. Ponieważ jednak prawa krewnych do dóbr nadanych
były bodajże słabsze od praw do dóbr nabytych innym sposobem, można przypuszczać,
że gdyby w dokumencie szło o dobra nadane, zostałby ten fakt szczególnie
podkreślony (zob. Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 78; t e n ż e, Studia, s. 423,
ods. 210, tamże dalsza literatura dotycząca omawianego dokumentu).
58 Zob. Arnold, op. cit., s. 18; T y m i e n i e c k i, Z dziejów rozwoju, s. 248,
ods. 2; tenże, recenzja z pracy Sczanieckiego, Nadania, RH XIV, 1938 s. 370;
H. Polaczkówna, Zapis Teodora Cryfity dla cystersów z r. 1196, „Archiwum
Towarzystwa Naukowego we Lwowie", dz. II, t. XXIII, 1938, s. 22.