prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

24
bociński, który domaga się odróżnienia trzech tytułów roszczeń krewnych
wobec alienacji nieruchomości. Pierwszy — to prawo spadkowe,
występuje wówczas, gdy czynność pozbywcza zostaje zaczepiona po
śmierci pozbywcy, przy czym w rachubę może wchodzić tylko alienacja
pod tytułem darmym. Zaczepienie alienacji zdziałanej tak odpłatnie, jak
też pod tytułem darmym, ale za życia pozbywcy, jest już prawem retraktu.
Terminu prawo retraktu używa autor w znaczeniu dwojakim: szerszym
i węższym. Obejmuje nim zarówno roszczenia wynikające z faktu
wspólnoty majątkowej z pozbywcą, jak i właściwe prawo retraktu oparte
wyłącznie na pokrewieństwie. Mamy tu więc dwie pozostałe podstawy
prawne roszczeń krewnych 56 . Co ma jednak być podstawą odróżnienia,
o tym autor nie wspomina. Stwierdza tylko, że w praktyce wszystkie te
roszczenia obejmowano jednym wspólnym pojęciem ius proximitatis. Ze
sformułowań spotykanych w źródłach można — jego zdaniem — wnioskować,
że sami krewni nie bardzo zdawali sobie sprawę z tego, co stanowi
podstawę ich żądań. Ten chaos nie zwalnia jednak badacza od obowiązku
rozróżnień pojęciowych, których wymaga poznanie naukowe 57 .
To z teoretycznego punktu widzenia jak najbardziej słuszne stwierdzenie
na płaszczyźnie praktyki sprowadza się do nurtującego nas tutaj
problemu znalezienia i zastosowania w konkretnym materiale źródłowym
właściwego kryterium rozróżnienia. Poprzednio stwierdziliśmy, że termin
ius retractus nie występuje w źródłach, ius propinquitatis zaś — wysuwany
bardzo często jako tytuł roszczeń — jest pojęciem wieloznacznym 58 .
Dlatego też w procesach sądowych o nieruchomości, o których tyle tylko
wiadomo, że toczą się między krewnymi pozbywcy a nabywcą, przy czym
w najlepszym wypadku źródła wspominają, że dzieje się to racione protutów
Kazimierza Wielkiego) wyklucza możliwość sprzeciwu niedzielnych. Omawiając
instytucję niedziału (ibid., II, 156 nn.), rozszerza znaną fikcję prawną statutów
kazimierzowskich jedności ojca i syna na wszelki niedział w ogóle i uważa,
że czynność prawna jednego z braci niedzielnych miała moc wiążącą dla wszystkich.
Można by zatem wnosić z tego, że wszelki sprzeciw był po prostu nie do pomyślenia.
Komplikuje nam tu jednak sprawę stwierdzenie autora, że brat, o którym wyżej
mowa, był przez pozostałych wybrany ich zastępcą. Nasuwa się bowiem pytanie,
co działo się wówczas, gdy pozbycia dokonał brat przez pozostałych do tego nie
upoważniony. Tym zagadnieniem Dąbkowski się nie zajmuje. O sprzeciwie w niedziale
mówi jedynie w związku ze szczególnymi okolicznościami (nieletni). Roszczeniom
krewnych z retraktem włącznie poświęca natomiast sporo uwagi przy omawianiu
prawa bliższości (ibid., II, 499 nn.). Wygląda więc na to, że pod tym względem
nie różni się Dąbkowski od autorów wymienionych wyżej w ods. 54.
56 Sobociński, recenzja pracy Kolańczyka, Prawo spadkowe, CPH I,
1948, s. 151, ods. 14.
57
Ibid.
58 Patrz wyżej, s. 12—13.