prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

w tym i w prawie bliższości 196 . Z nie pozbawionego sprzeczności stosunku
Kolańczyka do hipotezy Balzera odnotujmy najistotniejsze dla nas
stwierdzenie, że na gruncie prawa prywatnego nie znajduje ona potwierdzenia
w źródłach 197 . Dalej — skoro brak argumentów przeciwnych —
przyjmujemy, że w Polsce obowiązywała zasada bliższości krwi przynajmniej
od początku XIII w. Właśnie w r. 1239 bracia stryjeczni dziedziczą
przed dalszymi krewnymi 198 .
W związku z przeniesieniem przez Kolańczyka poglądu Balzera na
teren prawa bliższości nasuwają się pewne uwagi. Na pierwszy rzut oka,
gdy się weźmie pod uwagę, że tak w prawie spadkowym, jak w prawie
bliższości pokrewieństwo gra główną rolę, stanowisko Kolańczyka
wydaje się uzasadnione. Jednakże przeciwko takiemu rozszerzeniu pola
działania hipotezy Balzerowskiej przemawiają dwa jej istotne elementy.
Po pierwsze, jeżeli w prawie spadkowym można teoretycznie woli spadkodawcy
lub — w jej braku — woli rodu przypisać znaczenie czynnika
decydującego o pierwszeństwie w spadkobraniu jednego z niezróżnicowanej
grupy krewnych bocznych, to w prawie bliższości czynnik pierwszy
(tu w postaci woli pozbywcy) jest w ogóle nie do pomyślenia. Na
ślad czynnika drugiego zaś, tj. woli rodu, w źródłach nie natrafiamy.
Wyżej stwierdzony fakt, że działanie jednego z uprawnionych nie rodzi
skutków prawnych wobec pozostałych, przemawia przeciwko istnieniu
rodu na terenie prawa bliższości jako całości zorganizowanej 199 . Po drugie
— według Balzera — jednym z argumentów za równością praw
spadkowych krewnych bocznych ma być jednakowy stosunek gospodarczy,
w jakim pozostają oni do spadkodawcy, mianowicie rozdzielność
majątkowa 200 . Tymczasem właśnie ona jest warunkiem sine qua non tak
prawa spadkowego, jak i prawa bliższości wszystkich krewnych w ogóle,
nie tylko bocznych. Nie oddzieleni, upraszczając — synowie, nie posiadają
prawa bliższości wobec alienacji ojcowskich, oni są podmiotami
własności zbiorowej. Po oddzieleniu ich stosunek gospodarczy do ojca
(rozdzielność majątkowa) jest taki sam, jak pozostałych podmiotów prawa
bliższości.
Z dogmatycznego punktu widzenia hipoteza Balzera może być w prawie
bliższości brana pod uwagę tylko po odpowiednim zmodyfikowaniu.
65
w prawie wykupu zastawu, w prawie do główszczyzny, w prawie do dóbr
wiennych i in. (Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 225 nn.).
197 Ibid., s. 214 nn., zwłaszcza 218—219.
198 Mog., 17 z 1239 r. Tak też rozumie ten dokument Kolańczyk, Prawo
spadkowe, s. 206—207, w zgodzie z R. Hube I, s. 82 nn.
199 Zob. W a l d o, op. cit., s. 123 nn., tamże polemika z ostatnio przez Bardacha
wyrażonym poglądem o staroście w niedziale litewskim.
200 B a l z e r, op. cit., s. 42-47.