prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

69
nież z końca XIV w. 214 , dochodzimy do wniosku, że w naszej instytucji
zasada bliższości krwi znajduje słabe potwierdzenie w przekazach tak
z XIII, jak i XIV w. Stąd też pogląd tego badacza o sprecyzowaniu się
w tym okresie pokrewieństwa i zorganizowaniu instytucji prawnych na
nim opartych na zasadzie bliższości krwi nie ma tak mocnej podbudowy
źródłowej. Także przekazy XV-wieczne są niezbyt wymowne, brak i tu
jakiegoś generalnego sformułowania zasady ogólnej. W najlepszym wypadku
dowiadujemy się, który z dwóch krewnych jest bliższy 215 , chociaż
nie zawsze wiemy dlaczego. Mimo że badaniami obejmujemy cały w. XV,
a więc idziemy dalej od Kolańczyka, podobnie jak ten uczony nie jesteśmy
w stanie ustalić, co było podstawą rozstrzygania o bliższości pokrewieństwa
216 . Z faktu, że brat stryjeczny wyprzedza brata ciotecznego
czy siostrę cioteczną, można by wnioskować, że nie decydowały stopnie
pokrewieństwa, bo te są tu równe, jednakże mamy tutaj agnatów i kohereditatis
... quam Hanna habuit, in Andree Nemsta de S. iure proximitatis
obtinuit et habet eximere (L. s. littera soluta, littera arestata)". Ul. II, 8353 z 17 II
1399 r. W zwrocie littera arestata domyślamy się, że prócz Mszczuja jeszcze ktoś,
być może z tytułu prawa bliższości, rościł pretensje do spornych dóbr.
214 Leksz. I, 452 z 1388 r.; Łącz. I, 322 z 1387 r. (w związku z nr 326, 356, 563,
1283, 1528, 2979, 3039, 3065 i 5020); KDMP II, 824 z 1369 r. (tu powódka „asserebat
se habere ius proximitatis pocius quam predicti pozwani", nie wiadomo jednak,
w jakim znaczeniu użyto tu terminu ius proximitatis. Por. Kolańczyk, Prawo
spadkowe, s. 231, ods. 1.); Sand. 41 z 1396 r. Zasadę bliższości spotykamy wreszcie
w KDMaz., 85 z 1368 r.: Książę spadłą nań prawem kaduka nieruchomość sprzedaje
siostrze zmarłego, którą wraz z małżonkiem uważa za „ad eadem bona ... sicut
Proximiores, ius propinquius ibidem pre ceteris optinentes". Dokument ten był
w literaturze różnie interpretowany. Dunin widział w nim dowód, że siostra, która
po zmarłym bracie nie dziedziczyła, miała prawo bliższości do majątku po nim
(op. cit., s. 142). Winiarz na podstawie tego dokumentu przyznawał znów siostrze
prawo bliższości do majątku, który przeszedł z rąk brata w obce posiadanie (op.
cit., s. 809 nn.). Zgadzamy się z Lesińskim, że nie ma tu miejsca ani na prawa
spadkowe siostry, ani na jej prawo bliższości, ponieważ w grę wchodzi prawo
kaduka (L e s i ń s k i, Ze studiów, ods. 42 na s. 102).
215 W AG Z XI, 3269 z 1455 r. brat stryjeczny jest bliższy od brata ciotecznego,
w AGZ XVI, 1817 — od siostry ciotecznej. W źródłach łęczyckich siostra — nabywczym
dóbr brata nie może być skupiona przez krewnych męskich (Constit.
Łancic., AKP IV, s. 444—445). W Płońska, 1465 z 1411 r., jakaś kobieta jest bliższa
od stryja pozbywcy. Zupełnie bezużyteczne są te źródła, w których stosunek pokrewieństwa
nie został w ogóle podany,'wiadomo jedynie, że ktoś czuje się bliższy
od innej osoby, jak np. w MWM I, 626 z 1428 r.: „Dum Johannes de Sokołowo
totam suam porcionem in Sokołowo ... Iacussio de Sokołowo pro 20 sexagenis ...
vendidisset, tandem Gotardus Iacussio et post Andreas Gotardo revocavit; deinde
idem A. tamquam propinquior et cum propinquitate Gotardo et Floriano eandem
porcionem Johannis ... vendidit perpetúe". Podobnie Bkuj. 3737 i 3879 z 1424 r.
(w związku z nr 3504, 3540 i 3658).
216 Kolańczyk, Studia, s. 221 nn.; R. Hube III, s. 127.