prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

124
alienacje w okresie do XV w. tylko w 6 można stwierdzić, że nabywcami
są krewni.
Wielkopolska. Michalewicz nie znalazł żadnych wzmianek
o prawie pierwokupu w dokumentach wielkopolskich. Wprawdzie nigdzie
tego wyraźnie nie stwierdza, możemy jednak domyślać się, że gdyby
natrafił na jego ślad, koncepcja prawa bliższości jako prawa przyzwalania
musiałaby ulec zmianie. W źródłach z epoki objętej badaniami Michalewicza
istotnie brak bezpośrednich wzmianek o prawie pierwokupu,
wystarczy jednak zajrzeć do dzieła R. Hubego, by się przekonać, że
było ono znane w tej dzielnicy, choć odnośne źródło pochodzi dopiero
z 1399 r. 59 Na ogólną liczbę 246 alienacji w okresie do XV w. tylko
w 4 da się stwierdzić, że nabywcami są krewni.
summe pecunie persolvendi posse non habebat. Saepe autem iam dictus comes
super filiolo suo pietate motus, addidit insuper ei duos boves, VI ulnas de brunet et
pelles vulpinas, hac de causa, utiam ad dictam villam nullum penitus respectum
habere niteretur, sed omni remota excepcione ipsam sibi resignaret. Quod gratanter
f iliolus suus ... sic I. acceptavit, promitens se nullam penitus in patruum suum ...
T. pro dicta villa actionem habere, immo omnibus excepcionibus remotis ipsam
sibi sub nomine vendicionis resignavit possidendam". Drugi przekaz, o 150 lat
późniejszy, dotyczy jakiejś szczególnej formy pierwokupu. Nie wiemy ponadto,
czy nie wypływa to prawo z umowy. VI. II, 6480 z 1398 r.: „M. rector ecclesie
medie partis de M. omnimodam partem hereditatis in C., que fuit J. de M. et
quam sibi idem J. pro ecclesia sua ... donaverat pro C. marcis grossorum N. heredi
de ibidem tamquam proximiori hereditatis eiusdem vendidit, quam sibi in
forma resignavit de consensu patronum ecclesjae".
59 R. Hube III, s. 120: Pyzdry „Jacobus cum Johanne fratre suo de S. habent
peremptorium terminum pro • eo, quod porcionem Jacobus non vult permitiere
vendere, neque vult solus emere". Poza tym istnieje bardzo niepewna wzmianka
z 1414 r. — Kai., 505. Filip de Glansky dokonał działu (przez arbitrów) z Katarzyną
— swą nieletnią neptis, „cum ipsa K. ad annos etatis sue nubiles pervenerit
et ipsam maritari contingat, et libere dimitiere et a se alienare dictos mansos
voluerit, preveniat et avizet Philippum ammonendo karitative et racione propinquitatis,
ut si Philippus dictos mansos in B. habere voluerit, dat et assignet K.
more nobilium terrestri racione dotalicii 35 marcas latorum grossorum Pragensium
... infra annum; si autem dictus Ph. prefatas 35 m. ... solvere neglexerit. vel
non curaverit ... K. habebit plenam ... potestatem prefatos mansos in B. possidendi
... vendendi, obligandi ... pro sue beneplácito voluntatis". Z prawem
pierwokupu łączy zapiskę to, że stryj ma wejść w posiadanie dopiero wówczas,
gdy właścicielka dóbr, a jego pupilka, poweźmie zamiar ich pozbycia. Ze strony
stryja nie będzie to jednak, jak sądzę, kupno, ponieważ zamiast ceny kupna
wypłaci właścicielce jedynie posag w określonej wysokości. Jest to sui generis
skup kobiety przez krewnego męskiego pod warunkiem zawieszającym, którym
jest zamiar pozbycia przez nią nieruchomości. Są jeszcze dwie wzmianki, z których
dowiadujemy się, że ktoś przeszkadza pozbyć dobra. Może czyni to w tym
celu, aby nabyć samemu. Brak jakichkolwiek danych wskazujących na pokrewieństwo
z pozbywcą uniemożliwia jednak określenie tytułu roszczeń. Są to Leksz. I,
2499 z 1397 r. i Leksz. II, 1994 z tegoż roku.