prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

62
dzierżenia dóbr dziedzicznych wtedy, gdy pozostawała w niedziale
z krewnymi męskimi. Wprawdzie wówczas dzierżyła wspólnie z pozostałymi
członkami niedziału, ale dzierżenia indywidualnego z góry wykluczać
nie można, np. w czasie wyprawy wojennej lub w innych okolicznościach.
Jeśli przez spadkobranie tej kategorii dóbr wytworzyła
się zasada dziedziczenia ich przez kobiety, to jest rzeczą wątpliwą, by
dopiero spadkobranie stworzyło precedens dzierżenia przez tę płeć dóbr
dziedzicznych. Poza niedziałem precedens taki stwarzało prawo kobiety
do posagu w gotówce. Gdy brakło pieniędzy, co było zjawiskiem nader
częstym (vide historia Muszkowic w Ks. henr.), „to przepisy najsurowsze
pozostawały na papierze, a córki utrzymywały się przy dobrach" —
jak słusznie stwierdza Adamus 185 .
Jeżeli kobieta ma p— jak się w naszej nauce przyjmuje — od momentu
wykształcenia się własności indywidualnej nie kwestionowaną
zdolność do dzierżenia, nabywania i pozbywania nieruchomości 186 , możemy
bez posądzenia o zbytnią śmiałość równie głęboko wstecz cofnąć
ów precedens posagowy. Wówczas jednak nie prawu spadkowemu przypadnie
zasługa przyzwyczajenia społeczeństwa do faktu dzierżenia dóbr
dziedzicznych przez kobiety. I, być może, prawo bliższości kobiet wyprzedza
w czasie uzyskanie przez nie praw spadkowych.
Czy jednak istotnie z faktu dzierżenia przez kobiety dóbr dziedzicznych
mogło wyrosnąć ich prawo bliższości Dzierżenie miało niekiedy
charakter prawotwórczy, zawsze jednak w takim razie rodziło ono prawo
do dóbr już posiadanych przez jednostkę 187 . Nasz wypadek jest odmienny,
tu możność dzierżenia pewnej kategorii dóbr ma przyczynić
się do powstania prawa bliższości do innych dóbr tej kategorii. Wymaga
to dowodu, nie ma bowiem analogii między nabyciem prawa własności
dóbr ziemskich drogą ich dzierżenia a nabyciem prawa bliższości
tylko dlatego, że ma się prawo dzierżyć nieruchomości tej kategorii.
Prawo bliższości sprowadza się ostatecznie do pierwszeństwa w nabyciu
dóbr przed każdym obcym. Retrahent, usuwając nabywcę, wchodzi
w jego miejsce. Musi zatem odpowiadać dwom warunkom:
a) mieć zdolność prawną nabywania dóbr,
b) legitymować się czymś, co daje mu priorytet przed innymi. Tym
czymś w wypadku naszej instytucji jest stosunek pokrewieństwa z pozbywcą.
185 A d a m u s, O prawie dziedziczenia, s. 135.
186 W. Abraham, Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskim, SHPP
IX 1925, s. 23, ods. 2. Pogląd ten podziela także L e s i ń s k i, Stanowisko kobiety,
s. 30.
A d a m u s, Z badań nad dzierżeniem, s. 34.