prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

czy rodu. Bierze się przy tym pod uwagę głównie stada hodowlane bydła
i koni 6 .
Zagadnienie swobody rozporządzania rzeczami ruchomymi rozpatruje
na szerokim tle europejskim Koranyi 7 . Również porównawczo,
lecz z wysunięciem prawa polskiego na plan pierwszy, traktuje o tej
kwestii Kolańczyk w związku z szerszym problemem części swobodnej
8 . Okazuje się, że przyjmowana do niedawna w nauce swoboda rozporządzania
ruchomościami, w świetle badań szczegółowych nie jest
tak oczywista, jak mniemano. Dziś uznaje się na ogół powszechnie, że
jednostka dysponowała pierwotnie tylko rzeczami ściśle osobistego użytku,
reszta stanowiła własność wspólnoty. Od tego punktu wyjścia rozwój
biegnie nie wszędzie jednakowo. Obok systemów prawnych, które
znają nieograniczoną swobodę rozporządzania ruchomościami (prawo
saskie), istnieją takie systemy, w których swoboda rozporządzania obejmowała
tylko część ruchomości. Co więcej, rozwój nie był jednokierunkowy,
np. prawo francuskie, które pierwotnie uznawało taką swobodę,
ogranicza ją w w. XV i poddaje obrót prawny ruchomościami działaniu
prawa bliższości 9 .
W Polsce według Kolańczyka punkt wyjścia jest ten sam, co na
Zachodzie. Pełna indywidualizacja własności na ruchomościach miała
nastąpić jeszcze w epoce pogańskiej, czego dowodem mają być stypy
pogrzebowe, na których „trawi się" mienie zmarłego. Czy jednak wraz
z indywidualizacją własności szła w parze swoboda rozporządzania, na
to źródła nie dają autorowi odpowiedzi. Pozytywne wzmianki pochodzą
dopiero z XVI w. Przed stanowczym uogólnieniem powstrzymuje go
świadomość, że podział prawny rzeczy na ruchome i nieruchome nie
pokrywał się w średniowieczu z podziałem fizycznym 10 . Postawa Kolańczyka
wydaje się jak najbardziej słuszna, zwłaszcza że różne rozwią-
73
6 Właśnie hodowla ma być zasadniczym typem gospodarki rycerskiej w XII w.
(Arnold, op. cit., s. 24 nn.). Tymieniecki nie idzie tak daleko, uznaje wszakże
dużą rolę majątku ruchomego w życiu rodów do w. XIII, w którym to czasie
znaczenie tego typu gospodarki zaczyna słabnąć z różnych względów (Tymieniecki,
op. cit., s. 70—71). Chociaż nie neguje roli ruchomości, mówi jednocześnie
o większej swobodzie w dysponowaniu nimi (ibid., s. 37).
7 Koranyi, Podstawy średniowiecznego prawa spadkowego, Pam. HP IX
z. 2, 1930, s. 6 nn.
8 Kolańczyk, Studia, s. 383 nn.
9 E. C hé non, Histoire générale du droit français public et privé des origines
à 1815, t. II, cz. 1, Paryż 1929, s. 271 i 284.
10 Kolańczyk, Studia, s. 399 nn. Na dowód autor przytacza przepis statutu
opatowieckiego z 1474 r., w którym zwierzęta „iumenta indomita vel ad gregem
aggregata" są określone jako „quasi haereditas" (ibid., ods. 121 na s. 402).