prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

ciu o tamten konkretny wypadek, a okoliczności z niego wzięte posłużyły
za kanwę dla uogólnień. Innymi słowy, jeśli opata przed nabyciem
nieruchomości w określonych okolicznościach powstrzymywała
obawa przed atakami konkretnych krewnych pozbywcy, odpowiedź —
rada prepozyta była do tych właśnie konkretów dostosowana. Należy też
ją interpretować w ścisłym związku z konkretnym tłem, bez zbytniego
uogólnienia. Interpretację Szelągowskiego musimy odrzucić z tych
względów, że podzielamy spotykany dziś coraz częściej postulat oddzielenia
prawa bliższości od praw członków niedziału rodzinnego. Odpłatność,
cecha zasadnicza wyjaśnianej przez prepozyta Wincentego instytucji
prawnej, wskazuje, że chodziło w tym wypadku właśnie o prawo
bliższości.
Myśl, że krąg uprawnionych obejmuje tylko potomków pierwotnego
właściciela, została jeszcze przed Tymienieckim wyrażona przez R. Hubego
przy okazji interpretowania Mog., 12 38 , a następnie powtórzona
przez Sczanieckiego 39 . Kolańczyk uznaje w zasadzie słuszność tego zapatrywania,
sądzi wszakże, że jest ono, być może, za subtelne jak na
owe czasy i niezdolne oprzeć się agresywnej zasadzie powszechności
praw rodowych służących wszystkim współrodowcom 40 . Praktycznie
konstrukcja R. Hubego wygląda tak: braciom stryjecznym np. nie służy
prawo bliższości do dóbr nabytych przez stryja (dla uproszczenia: oddzielonego
od ich ojca), odziedziczonych przez jego synów i przez tych
synów pozbywanych 41 . Nie znajduje ona potwierdzenia źródłowego.
Co więcej, dysponujemy źródłem, wprawdzie tylko jednym, które wręcz
jej przeczy 42 . Widocznie jedno przejście dóbr nabytych na spadkobierców
nadawało im charakter dóbr dziedzicznych. Natomiast nie jest ona
37
38 R. Hube I, s. 82.
39 M. S c z a n i e c k i, Nadania ziemi na rzecz rycerzy w Polsce do końca
XIII wieku, Poznań 1938, s. 47. Podobnie S. Smolka, Testament Bolesława
Krzywoustego, RAU WHF 13, 1881, s. 293.
40 Kolańczyk, Studia, s. 408, ods. 141.
41 'Wyjaśnimy to za pomocą następującego schematu:
A - bracia - B
C - bracia stryjeczni -D
A nie pozostający w niedziale z B nabył nieruchomość, którą po jego śmierci
syn C sprzedaje obcemu. Według koncepcji Hubego, D nie służy w tym wypadku
prawo bliższości, ponieważ nie jest potomkiem pierwotnego właściciela, tj. A.
43 Hele. II, 3231 z 9 IV 1445 r. Piotr Szafraniec sprzedał dom w Krakowie
Janowi Tęczyńskiemu. W kilka miesięcy później wystąpił przeciwko sprzedaży
Stanisław Młodziejowski (stryj pozbywcy, zob. Hele. II, 3243) „propinquitate interaixit
eandem" (Hele. II, 3241). Z zap. 3249 dowiadujemy się, że dom ten nabył
uprzednio Piotr Szafraniec starszy, czyli ojciec pozbywcy (zob. Kuraś II, ods. 19
do dok. 347 na s. 7, oraz ibid., ods. 1 do dok. 430 na s. 137).