prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

nie na konkretne pozbycie lub w postaci klauzuli alienacyjnej zawartej
w akcie nadawczym. Taki rozwój historyczny, choć w niektórych szczegółach
hipotetyczny, wydaje się wysoce prawdopodobny 45 .
Rozważmy z kolei, jak owa transformacja nadań mogła odbijać się na
prawie bliższości. Dopóki nadania miały charakter dożywotni, nie było
mowy o ich pozbywaniu ani o jakichkolwiek prawach krewnych. Nie
było więc miejsca na prawo bliższości. Nie przesądzając kwestii, czy
prawo to w ogóle miało zastosowanie do dóbr nadanych, trzeba stwierdzić,
że da się ono pomyśleć dopiero wówczas, gdy nadania stają się
pozbywalne.
Michalewicz dopuszcza prawo bliższości jedynie w tym stadium, gdy
dobra nadane stają się dziedziczne, choć jeszcze niepozbywalne. Obdarowany
musi na pozbycie uzyskać zgodę nie tylko księcia-darczyńcy, ale
także swych krewnych, jako owych successores z aktu nadawczego 46 .
Pojawienie się klauzul alienacyjnych, upoważniających obdarowanego
do pozbycia nadania komukolwiek, przekreśliło prawo bliższości krewnych
47 . Badania Sczanieckiego wykazały z kolei, że krewnym bocznym
nie przysługiwały w zasadzie żadne prawa do nadań. Jeżeli obdarowany
nie pozostawił męskich potomków, wracały one do księciaTym samym
krąg krewnych, którzy mogliby krępować obdarowanego w swobodzie
rozporządzania, ulega poważnej redukcji. Według Waldo kwestię
81
dach, Historia, t. I, s. 313), z punktu widzenia prawa bliższości stanowisko Michalewicza
i Kolańczyka wydaje się słuszne z tym jednak zastrzeżeniem, że odnosi
się do wcześniejszego stadium rozwoju darowizny, kiedy istotnie obdarowany nie
mógł nią rozporządzać bez zgody darczyńcy. Z chwilą gdy swobodę taką uzyskał,
dobra darowane niczym nie różniły się od dóbr nabytych innym sposobem, oczywiście
z punktu widzenia naszej instytucji. To samo zresztą odnosi się do nadań.
45 Zob. O. B a 1 z e r, Z powodu nowego zarysu historii ustroju Polski, KH XX
1906, s. 401 nn.
46 Michalewicz, op. cit., PH III, s. 256. Źródła, które przytacza, nie zawsze
tezę autora potwierdzają. I tak w KDWP I, 126 z 1230 r. komes Bronisz funduje
klasztor w Gościkowie (późniejszy Paradyż) za zgodą księcia i krewnych, a także
władz kościelnych. W dokumencie pochodzenie Gościkowa nie jest bliżej podane
(locum proprietatis mee). Michalewicz widzi w nim nadanie na tej — jak się
wydaje — podstawie, że zgodę na fundację wyraża książę. Tymczasem ze sprzeciwu
krewnych, uwieńczonego w pewnym stopniu sukcesem, można też domyślać
się rodowego pochodzenia miejsca fundacji (zob. Kolańczyk, Prawo spadkowe,
s. 187 nn.). Sprawy tej dotyczy KDWP I, 194. W KDWP I, 63 z 1208 r. również
charakter pozbywanych dóbr nie został bliżej określony.
47 Michalewicz, op. cit., PH III* s. 257.
43 S c z a n i e c k i, op. cit., s. 36. Wprawdzie jego ustalenia są miarodajne dla
czasów pod koniec w. XIII, to samo jednak stwierdza na Mazowszu w czasach
późniejszych Dunin, op. cit., s. 51. Wyniki te przyjmuje także Kolańczyk,
Studia, s. 415.