prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

150
z punktu widzenia prawa bliższości jest znacznie słabsza. Rolę jego
określa art. 22 zwodu prawa ziemi łęczyckiej z przełomu XIV i XV w. 187
Artykuł ten był dotąd błędnie interpretowany. Przyjmuje się powszechnie,
że wprowadza on sześciotygodniowy prekluzyjny termin zgłaszania
roszczeń 188 , gdy w rzeczywistości jego treść jest inna. Na wstępie
mamy postanowienie dotyczące czasu wystawiania dokumentów alienacyjnych
— nie będzie się ich wydawało przed upływem 6 tygodni
„propter proximiores". Daje się bliskim czas 6 tygodni w celu zgłaszania
roszczeń, lecz to dyspozycji artykułu nie wyczerpuje. Okazuje
się, że z prawem bliższości można wystąpić zarówno przed, jak i po
wydaniu dokumentu. Problem sprowadza się jedynie do wysokości ceny.
Gdy dokument nie został jeszcze wystawiony, o cenie decyduje
przysięga nabywcy, w odwrotnym wypadku — cena podana w dokumencie.
W obu sytuacjach termin wykupu jest ten sam — najbliższy
Nowy Rok. Brakuje nam tylko terminu ad quem zgłaszania roszczeń
po wystawieniu dokumentu. Wynosi on jeden rok, a podaje go art. 2
zwodu 189 . Dokument nie gwarantuje więc trwałości nabycia, nie można
tylko kwestionować stwierdzonych w nim warunków kontraktu.
Tak było w Łęczyckiem. Prawdopodobnie taki sposób postępowania
istniał wszędzie tam, gdzie brakowało instytucji publicznego ogłaszania
alienacji i wzywania wszystkich, którzy rościli sobie jakieś prawa do
pozbytych dóbr ut agant. Domniemanie to podpierają zaobserwowane
przez Russockiego w Metryce mazowieckiej liczne fakty retraktu wobec
konfirmowanych przez księcia alienacji 19 °. W Małopolsce np. spotykamy
uznanie prawa bliższości mimo odrzucenia spóźnionej zapowiedzi m .
Teraz także staje się zrozumiałe, dlaczego krewni miast pozwać nabywcę,
kładą w pierwszej kolejności areszt na wpisie ut littera de libro non
exiret.
Sposób wykonywania retraktu oraz przedstawione wyżej szczegóły
187 AKP IV, s. 440. Co do daty zob. Kutrzeba, Historia źródeł dawnego
prawa polskiego, t. I, s. 268. W powołanym art. widzi ten uczony zarządzenie starosty
łęczyckiego.
188 Burzyński, O prawie bliższości, s. 37; D ą b k o w s k i, op. cit., t. I, 303,
t. II, s. 506; Adamus, Z badań nad dzierżeniem, s. 77, ods. 1; Lesiński, Ze
studiów, s. 107; Bardach, Historia, t. I, s. 499.
189 AKP IV, s. 435—436.
190 Russocki, Formy, s. 221.
191 Hele. II, 3243 z 1445 r. w związku z 3231, 3241 i 3270. Dość zagadkowo brzmi
zapiska małopolska z 1400 r. — Ul. II, 10463: „Testes A. de W. contra J. de G.
Jako prawie wiemy i świadczymy, esz J. po lyscze wiszczu wwansal sye w dzedzina
na A. dzerszenje". Można sądzić, że moment wystawienia dokumentu miał jakieś
znaczenie dla praw nabywcy, nie znamy jednak tytułu roszczeń.