prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

74
zania w prawach obcych nie pozwalają na stosowanie w tym wypadku
analogii.
Przechodzimy obecnie do nieruchomości. Stwierdzenie, że prawu bliższości
podlegały rzeczy nieruchome, choć słuszne, jest jednak zbyt ogólnikowe.
Prawu polskiemu, jak zresztą innym prawom średniowiecznym,
znany jest podział nieruchomości ze względu na pochodzenie na dziedziczne
i nabyte. Z nieruchomości nabytych wydziela się jeszcze niekiedy
dobra nadane (wysłużone) 11 . W nauce polskiej dominuje pogląd,
że jedynie dobra dziedziczne podlegały prawu bliższości 12 . Podkreśla
się ponadto, że na tym polega główna różnica między dobrami dziedzicznymi
a nabytymi 13 lub wprost racja bytu tego podziału u . Pogląd ten
opiera się na znanej już nam wypowiedzi prepozyta z Kamieńca lub
dokumentach alienacyjnych, w których w sposób wyraźny odmawia się
krewnym wszelkich praw do pozbywanych dóbr nabytych. Spotykamy
wszakże ujęcia zagadnienia z punktu widzenia rozwoju, a ich autorzy
traktują swobodę rozporządzania dobrami nabytymi jako zjawisko wtórne.
Rzecz znamienna, są to autorzy prac źródłowych: Michalewicz i Kolańczyk
15 .
Właśnie Kolańczyk przedstawia szczegółowo interesujący nas problem
w związku z kwestią części swobodnej. Chociaż zajmuje się on prawami
krewnych w ogóle, a więc także niedzielnych, sporo jego uwag dotyczy
także prawa bliższości. Co do dóbr dziedzicznych obaj badacze przyj mu-
11 Sczaniecki, op. cit., s. 38, zarzuca dawniejszej literaturze, że nie odróżniała
wcale lub w sposób należyty dóbr nadanych od nabytych innym sposobem. Konieczność
takiego odróżnienia postuluje także Kolańczyk. W stanowisku odmiennym
widzi on odbicie zachodnioeuropejskiego przeciwstawienia Stamm- lub Erbgiiter-
-erworbene Giiter, les propres — les acquets (Studia, s. 415, óds. 176).
12 Jedynie co do Bandtkiego mamy pewne wątpliwości. Zdaje się, że przyjmuje
on taki zasięg rzeczowy tylko w prawach niemieckich, a gdy idzie o prawo polskie,
mówi ogólnie o dobrach ziemskich w oparciu o art. De praescriptione Statutów
Kazimierza Wielkiego (B a n d t k i e, op. cit., s. 331); podobnie Burzyński, op.
cit., s. 8). Co do literatury obcej lub dotyczącej praw obcych, za przedmiot prawa
bliższości uważa się tam tylko dobra dziedziczne (zob. Gierke, op. cit., t. III,
s. 786; Mitteis, op. cit., s. 166; L. Falletti, Le retrait lignager en droit
coutumier français, Paris 1923, s. 8 nn.; W. Namysłowski, Praioo bliższości
u południowych Słowian, CPiE XIX, 1921, nr 3—4, s. 61; W i e s i e ł o w s k i j, op.
cit., s. 24 nn.; S. Piekarczyk, Studia nad rozwojem struktury społeczno-gospodarczej
wczesnośredniowiecznej Szwecji, Warszawa 1962, s. 46 nn.).
13 Michalewicz, op. cit., PH III, s. 253—254; K o r a n y i, Podstawy,
s. 115 i 118, ods. 2.
14 Dąbkowski, op. cit., t. I, s. 251; R a f a c z, op. cit., s. 284; Kolańczyk,
Studia, s. 405.
15 Michalewicz, op. cit., PH III, s. 253—254, 258; Kolańczyk, Studia,
s. 380—382, 385 nn.