prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

162
opinia 253 . Można jedynie zastanawiać się nad stopniem powszechności
tego sposobu omijania prawa bliższości. Tak np. ostatnio Matuszewski
słusznie podnosi, że publiczność aktu zbycia oraz przysięga stały na
przeszkodzie zbyt częstemu uciekaniu się do tego środka 254 . Rzecz jednak
w tym, że trudno jest dowieść źródłami, jak często były w użyciu
ceny fikcyjne. Brak również danych, które pozwoliłyby chociaż w przybliżeniu
określić siłę owych czynników hamujących. Stosunkowo łatwo
są uchwytne wypadki rażącego wygórowania ceny. Np. w Sang. II,
91, z 1407 r. dokonuje się "zamiany dóbr z dopłatą 1000 grzywien groszy
praskich, w MK I, 1823 z 1486 r. mamy również zamianę z dopłatą, tym
razem 1800 florenów węgierskich.
Giną natomiast z pola widzenia mniej rażące wypadki. Zwróćmy
uwagę, że powoływany już przez nas art. 24 zwodu łęczyckiego niejako
a priori zakłada fikcyjność ceny nabycia stwierdzonej w dokumencie.
Zasada publiczności wymagała, by alienacje były zeznane przed sądem
i wpisane do ksiąg sądowych (w epoce, w której te księgi już istnieją).
Taki wpis zawierał wszystkie istotne postanowienia umowy, w tym
także wysokość ceny. Na jego też podstawie wystawiano dokument.
Otóż jeżeli krewni wystąpili z roszczeniami po jego wydaniu, brana była
pod uwagę cena nabycia podana w tym dokumencie. Gdy natomiast
zaczepiali transakcję przed wydaniem dokumentu, o cenie decydowała
przysięga nabywcy 255 . Ustawodawca najwidoczniej sądzi, że nabywca
nie dopuści się krzywoprzysięstwa i zezna cenę faktyczną. Na tym samym
stanowisku stoją bliscy, gdy zapowiadają alienację „ut littera
non exiret" 256 .
i) Groźba wydziedziczenia.
Występuje zupełnie wyjątkowo w dokumencie śląskim z 1290 r. 257
Nie wiemy też, jakie znaczenie miała tego rodzaju klauzula 258 .
Reasumując trzeba stwierdzić, że przed prawem retraktu najsku-
253 Dąbkowski, op. cii., t. II, s. 509; Brückner, Encyklopedia staropolska,
t. I, kol, 101 s.v. „bliższość"; Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 49, ods. 3,
s. 79, 80.
254 Matuszewski, op. cit., s. 196—197.
255 Por. ods. 188.
256 Patrz wyżej, s. 150. Oczywiście, w takich wypadkach szło zawsze o zarzut
ceny fikcyjnie podwyższonej. Kolańczyk dopuszcza sytuację odwrotną, kiedy to
cenę obniżano. Przyznajemy, że podobnie jak Matuszewski nie potrafimy dopatrzyć
się celu takiego postępowania (zob. Matuszewski, op. cit., s. 197, ods. 68).
257 CDSil. X, 44. Z konkretnym faktem wydziedziczenia krewnych i przekazania
wszystkich dóbr Kościołowi spotykamy się w innym dokumencie śląskim (KDSl.
III, 250 z lat 1221—1224).
258 Nie znamy reakcji krewnych w tych wypadkach.