prawo bliÅ¼szoÅci krewnych w polskim prawie ziemskim do koÅca xv ...

More documents

Recommendations

Info

66 Wychodząc z Balzerowskiej zasady jednakowego stosunku gospodarczego wszystkich uprawnionych do pozbywcy (rozdzielność majątkowa), trzeba przyjąć, że nie tylko wśród krewnych bocznych, lecz wśród krewnych w ogóle nie było żadnej hierarchii. Dalej, ponieważ odpadają tu czynniki regulacyjne, które autor znajduje dla prawa spadkowego (wola pozbywcy lub rodu), pozostaje nam w rezultacie chaos i wolna gra sił. Ale to już przestaje być koncepcją Balzera. Przejdźmy obecnie do źródeł. Piszącemu również nie udało się znaleźć bezpośredniej wzmianki z XIII w., która by wskazywała na porządek wśród krewnych bocznych. Wszelako w przekazie źródłowym z 1266 r. retrahent — brat stryjeczny pozbywcy — zostaje z kolei skupiony przez syna pozbywcy, który „dicens se mais esse propinquum ad redimendum Patrimonium suum, quod licet pater de suo scire vendiderat, filius tamen ad redimendum Patrimonium propinquior quam patruelis frater existebat" 201 . R. Hube i Arnold widzą w przytoczonym fragmencie zasadę o charakterze ogólnym, że krewny bliższy usuwa dalszego 202 . Dla Kolańczyka takie uogólnienie wydaje się dość ryzykowne, zwłaszcza że występuje tu syn, którego stanowisko w grupie krewnych uważa za wyjątkowo silne 203 . Właśnie co do tego mamy zastrzeżenia. W przeciwieństwie do prawa spadkowego stanowisko syna w prawie bliższości nie jest już tak jakościowo odmienne od stanowiska pozostałych krewnych, jest on w ich gronie tylko primus inter par es, przysługuje mu jedynie pierwszeństwo w wykonaniu retraktu, i to dzięki bliższości krwi. Istnieje zatem podstawowa różnica pod tym względem między prawem spadkowym a prawem bliższości. Tym samym w przytoczonym fragmencie można widzieć odbicie zasady ogólnej, tak jak chcą R. Hube i Arnold. Za taką interpretacją przemawia wzmiankowany dokument mogilski z 1239 r., w którym można dopatrywać się dziedziczenia braci stryjecznych przed dalszymi krewnymi bocznymi 204 . Zwróćmy uwagę, że od czasu, jak pojawiają się źródła, widać w nich odróżnianie przynajmniej niektórych stopni pokrewieństwa wśród krewnych bocznych 205 . Wreszcie jest regułą wymienianie krewnych bliższych przed dalszymi tak dalece, że umożliwia to w pewnym stopniu interpretację wątpliwych terminów 206 . Wszystko to razem wzięte przemawia za 201 S t e n z e 1, Liber fund., dok. nr 20 z 1266 r. 202 R. Hube I, s. 76; A r n o 1 d, op. cit., s. 5. 203 K o 1 a ń c z y k, Prawo spadkowe, s. 230, ods. 2. 204 Por. ods. 65. 205 Zob. Michalewicz, op. cit., PH III, s. 122—123, oraz Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 9. 206 Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 219, ods. 2.
istnieniem porządku wśród krewnych także w XIII w., znaczy to dla naszej instytucji — od początku epoki dokumentowej. Wydaje się przy tym, że cały problem został niewłaściwie postawiony. Zamiast pytania, czy wśród krewnych bocznych istniała jakaś hierarchia, należało zapytać, jak daleko w głąb tych krewnych sięgała hierarchia. Jest mało prawdopodobne, by nie odróżniano braci rodzonych od stryjecznych lub braci od pozostałych krewnych, by nie uznawano tak naturalnych różnic, jak te, które występują między pokoleniami. Są one zbyt widoczne, by nie znalazły odbicia w prawie. Znamy przecież systemy prawne, w których bracia wybijają się wyraźnie na czoło krewnych 207 . Obracamy się jednak w kręgu przypuszczeń i domysłów, materiał źródłowy do tego zagadnienia jest niesłychanie ubogi, i to nie tylko dla XIII w., jak mówi Kolańczyk. Wprawdzie w niezbyt jasno sformułowanym zdaniu uczony ten stwierdza, że hierarchię wśród krewnych bocznych potwierdza dla czasów późniejszych cały szereg źródeł 208 , mamy jednak poważne obiekcje co do ich wymowy. Już rzut oka na daty budzi niepokój 209 . Pierwsza wzmianka pochodzi z 1341 r., następna z 1348, a trzecia i dalsze już z lat dziewięćdziesiątych tego wieku. Widzimy, że w istocie niemal do końca XIV stulecia zasada bliższości krwi w małym stopniu znajduje odbicie w źródłach. Uwaga ta nasuwa się z chronologii, znajdzie ona swe ugruntowanie w analizie tekstu. Tu się okazuje, że w większości wypadków inaczej interpretujemy źródła niż Kolańczyk. W dokumencie z 1348 r. kilka osób występuje z roszczeniami do wsi „quod forent proximiores ad redimendum eandem" 210 . Tu niewątpliwie 207 W średniowiecznym prawie kantonu Wallis część majątku wydzielona dzieciom, nawet córce, nosi nazwę frareschia (zob. P a r t s c h, op. cit., s. 51 nn.). W prawie prowansalskim taka część nazywa się podobnie — frayresca (zob. R. Aube n a s, Le contrat „d'affrairamentum" dans le droit provençal du Moyen-Age, RHDF XII, 1933, s. 584, ods. 5). 208 Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 230. Po stwierdzeniu, że o zasadzie bliższości krwi wśród krewnych bocznych w epoce wcześniejszej źródła nie wspominają, autor pisze, że dla czasów późniejszych mamy cały szereg danych, które pozwalają orzec, że prawo bliższości „służyło najbliższemu krewnemu" (ibid.). Wypowiedź tę można różnie interpretować. Autor może chce przez to powiedzieć, że prawo bliższości przysługiwało wyłącznie najbliższemu krewniakowi (bo chyba nie miał na myśli tak oczywistej w stosunkach polskich prawdy, że również najbliżsi krewni byli podmiotami naszéj instytucji), lub też chce w ten sposób wyrazić myśl, że wśród uprawnionych aktualnie najbliższy krewny mógł skupić krewnego dalszego, jeżeli ten przed nim wykonał retrakt. Oznacza to, że wśród krewnych panowała zasada bliższości krwi, krewny bliższy odsuwał dalszego. Ponieważ nieco wyżej to właśnie zagadnienie Kolańczyk rozważał, taki prawdopodobnie sens należy nadać tej wypowiedzi. Na analogicznej podstawie przyjmujemy, że chodzi tu — w związku z hipotezą Balzera — o krewnych bocznych. 209 Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 230, ods. 4. 210 KDWP II, 1267 z 1348 r. 67
Page 1:
INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMII
Page 5 and 6:
INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMII
Page 7 and 8:
WSTĘP I Niniejsza praca została n
Page 9 and 10:
jawów — retraktu 7 . W nauce nie
Page 11 and 12:
cyjne i nieliczne normy prawa stano
Page 13 and 14:
ea aliquod ius requirendi, si sunt
Page 15 and 16:
ku 8 albo oznaczać dobra w spadku
Page 17 and 18: Mamy tu consilium amicorum i consen
Page 19 and 20: Pierwszym, który zdecydowanie odr
Page 21 and 22: podstawie dokumentów praktyki sąd
Page 23 and 24: że każdy z nabywców ma dzierży
Page 25 and 26: 23 Podobnie zapatrują się Russock
Page 27 and 28: pinquitatis, sam ten termin nie mo
Page 29 and 30: niku zgody swego prawa retraktu. Za
Page 31 and 32: Rozdział II PODMIOTY PRAWA BLIŻSZ
Page 33 and 34: krewieństwa sięga krąg podmiotó
Page 35 and 36: 33 dzamy zatem ubóstwo szczegóło
Page 37 and 38: z małżonków z rodzicami drugiego
Page 39 and 40: ciu o tamten konkretny wypadek, a o
Page 41 and 42: że we Francji krąg uprawnionych b
Page 43 and 44: sprzedał klasztorowi grunt, na kt
Page 45 and 46: nej, lecz samo przez się nie może
Page 47 and 48: Szczególne stanowisko, jakie zajmu
Page 49 and 50: mowaliśmy się prawem bliższości
Page 51 and 52: łaby stać poza kręgiem uprawnion
Page 53 and 54: mężnych, zatem raczej nie pozosta
Page 55 and 56: ) rozszerzenie przez nas podstawy
Page 57 and 58: wszystkim niknie to, na co Arnold k
Page 59 and 60: Lesiński pisze wprost, że prawo b
Page 61 and 62: Pomorze. Także w tej dzielnicy źr
Page 63 and 64: 61 wistym, by nie wymagały dla sie
Page 65 and 66: Kobieta, jak już wspominaliśmy, o
Page 67: w tym i w prawie bliższości 196 .
Page 71 and 72: 69 nież z końca XIV w. 214 , doch
Page 73 and 74: pokrewieństwa retrahenta z pozbywc
Page 75 and 76: czy rodu. Bierze się przy tym pod
Page 77 and 78: ją zupełne skrępowanie jednostki
Page 79 and 80: deo, quod avus meus et pater michi
Page 81 and 82: wód retraktu wobec dóbr nabytych
Page 83 and 84: nie na konkretne pozbycie lub w pos
Page 85 and 86: 83 890 z 1305 r. czytamy: „Adalbe
Page 87 and 88: kami 59 . Z drugiej jednak strony s
Page 89 and 90: pełne. Przyznanie swobody dysponow
Page 91 and 92: Rozdział IV OPERACJE MAJĄTKOWE OB
Page 93 and 94: epoki wcześniejszej, bezdokumentow
Page 95 and 96: faktach zgody krewnych na darowizn
Page 97 and 98: że byl to zwykły manewr polityczn
Page 99 and 100: dwoma czynnikami: 1. zmianą nastaw
Page 101 and 102: Z drugiej strony przeciwko poglądo
Page 103 and 104: 101 ogólnopolskiej rzeczywistości
Page 105 and 106: 103 Jeśli idzie o ziemie ruskie, t
Page 107 and 108: 105 bliższości 73 . Jest to zupe
Page 109 and 110: 107 spiskiemu. Ponieważ Krupek ucz
Page 111 and 112: 109 wsi 91 oraz na rozgraniczenie g
Page 113 and 114: 111 się prawa retraktu 4 . J. Hube
Page 115 and 116: 113 remu jednak trzeba chyba przypi
Page 117 and 118: 115 chwili kwestii istnienia w praw
Page 119 and 120:
117 eum iure hereditario pertinere"
Page 121 and 122:
119 zwolenia, uprawnieni mogli pozb
Page 123 and 124:
121 mniemaniu. Autor stwierdza na p
Page 125 and 126:
123 zupełnie naturalny wydaje się
Page 127 and 128:
125 Mazowsze. Znacznie pewniejszych
Page 129 and 130:
127 Tak więc w zależności od sto
Page 131 and 132:
129 Z drugiej znów strony nie woln
Page 133 and 134:
131 czasu, w którym należało zgo
Page 135 and 136:
133 ci wyrażą zgodę po osiągni
Page 137 and 138:
135 czeniem przed wzdaniem, wówcza
Page 139 and 140:
137 wrócił do darczyńcy. Wreszci
Page 141 and 142:
139 nie mogąc zwrócić zamienione
Page 143 and 144:
141 nabycia rozstrzygała przysięg
Page 145 and 146:
143 jednak, że gdybyśmy nawet nie
Page 147 and 148:
145 ności ze źródłowym potwierd
Page 149 and 150:
147 pozbycia na trzech kolejno po s
Page 151 and 152:
149 nością również w pozostały
Page 153 and 154:
151 techniczne nie dają jeszcze wy
Page 155 and 156:
153 trudno porównywać dane z XIII
Page 157 and 158:
155 książęcych potwierdzających
Page 159 and 160:
157 Kościoła, nie wnikając, z ja
Page 161 and 162:
e) Zakład. 159 Antyretraktowy char
Page 163 and 164:
161 nader częste, wątpliwości bu
Page 165 and 166:
163 teczniej zabezpieczało dokonan
Page 167 and 168:
165 w dziele swym podkreśla swoist
Page 169 and 170:
167 Przy bliższym wejrzeniu hipote
Page 171 and 172:
169 rodowej 31 . W rezultacie nauka
Page 173 and 174:
171 regresję do rodowości" 46 . C
Page 175 and 176:
173 dem od dokładnej analizy obu
Page 177 and 178:
175 w tymże dokumencie — 70 wyda
Page 179 and 180:
177 wola ta przejawiała się w pr
Page 181 and 182:
179 uzasadnienia tej hipotezy, co n
Page 183 and 184:
181 eksploatacji. Przyjmuje się te
Page 185 and 186:
183 rodowości w epoce feudalizmu n
Page 187 and 188:
185 wypływania naszej instytucji z
Page 189 and 190:
187 pojętej nie w sposób absolutn
Page 191 and 192:
189 Długosz, Liber ben. — Jan D
Page 193 and 194:
191 Pozn. Księga ziemska poznańsk
Page 195 and 196:
WYKAZ WAŻNIEJSZYCH POZYCJI LITERAT
Page 197 and 198:
195 Lelewel J., Historyczny rozbió
Page 199 and 200:
LE RETRAIT LIGNAGER DANS LE DROIT F
Page 201 and 202:
199 de manière que seul reste le d
Page 203 and 204:
201 ad. 5. Les raisons suivantes t
Page 205 and 206:
SPIS TREŚCI Str Wstęp 5 Definicja
Page 207 and 208:
205 Str. 113). — Prawo pierwokupu
Page 209:
WAŻNIEJSZE DOSTRZEŻONE BŁĘDY DR
show all

prawo bliÅ¼szoÅci krewnych w polskim prawie ziemskim do koÅca xv ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

prawo bliÅ¼szoÅci krewnych w polskim prawie ziemskim do koÅca xv ...