prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

134
stwierdzamy chwiej ność praktyki, gdy idzie o współudział nieletnich
członków niedziału rodzinnego w czynnościach pozbywczych. Prawdopodobnie
analogicznie było w prawie bliższości 96 .
Odrębne zagadnienie stanowi kwestia prawnego znaczenia zgody
nieletnich, którego jednakże wobec zupełnego milczenia źródeł, choćby
w odniesieniu do niedziału, rozstrzygnąć nie potrafimy.
C. Retrakt
Istnieje rażąca dysproporcja pomiędzy liczbą wzmianek o protestach
bliskich a sumą zawartych w nich informacji szczegółowych 97 .
W rezultacie na szereg istotnych dla naszej instytucji pytań nie znajdujemy
w źródłach odpowiedzi. Ten stan rzeczy stwarza dogodne pole
do snucia hipotez, których rzeczywiście nagromadziło się w literaturze
sporo.
Z natury retraktu jako prawa odkupu wynika, że ma on zastosowanie
do dóbr już pozbytych. Co do tego panuje w nauce zgodna opinia.
Jednakże termin pozbycie w odniesieniu do średniowiecza jest zbyt
wieloznaczny. Czynność alienacyjna składała się w owych czasach
z dwóch umów: obligacyjnej i rzeczowej, czyli wzdania, któremu —
zwłaszcza w okresie późniejszym — towarzyszyło wwiązanie 98 . Obu
umów dokonywano zazwyczaj jednocześnie. Zdarzało się wszakże niekiedy
a na Mazowszu było zasadą, że od umowy kupna-sprzedaży do
wzdania upływał spory nieraz okres czasu 99 .
Powstaje pytanie, czy krewni pozostawali obojętni wobec samej
umowy i czekali z roszczeniami do momentu wzdania lub wwiązania
Teoretycznie biorąc, nie było to konieczne. Jeżeli bliski wystąpił z roszdza
wielką różnorodność co do wieku w prawach zwyczajowych na terenie Francji.
Przytacza wzmiankę ze zgodą (laudatio) dziecka, które jeszcze nie umiało mówić.
Najczęściej jednak udzielano we Francji poręki za nieletnich (Falletti, op. cit.,
s. 34). Także w Rosji ojciec wymieniał w dokumentach pozbywczych swe dzieci
tak dorosłe, jak i nieletnie (zob. W i e s i e ł o w s k i j, op. cit., s. 28). Ściśle biorąc,
nie wiemy wcale, kto kryje się pod stereotypowym w źródłach polskich zwrotem
una cum filio (filiis).
96 Na stopniowe uwzględnianie wieku w prawie polskim zwraca uwagę D ą foko
ws ki, op. cit., t. I, s. 221. Ewolucję uwzględnia chyba też Adamus: „Różnice
w zdolności prawnej i w zdolności do działań prawnych, wypływające z różnic
wieku, istnieć musiały od dawna". (SSS, t. I, cz. II, s. 355, s. v. „dojrzałość").
Bardach stwierdza ogólnie, że wiek wpływał na zdolność do działań prawnych
(Historia, t. I, s. 77).
97 Patrz wyżej, s. 23. •
98 Adamus, Z badań nad dzierżeniem, s. 78 nn.; Matuszewski, op. cit.,
s. 187; Russocki, Formy, s. 224 nn.; Bardach, Historia, s. 300—301.
99 Russocki, Formy, s. 216, 222; por. też CDSil. II, 15 z 1274 r.