prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

183
rodowości w epoce feudalizmu nie jest obca nauce polskiej i nie tylko
polskiej 109 . Trudno natomiast przeceniać znaczenie dla tej kwestii uwagi
Matuszewskiego o rozchodzeniu się dróg rozwoju prawa bliższości i idei
rodowości. Odrodzeniu rodu nie towarzyszy bynajmniej wzmocnienie
prawa bliższości l10 . Dochodzimy w rezultacie do przekonania, że pogląd
wyprowadzający tę instytucję z ustroju rodowego epoki przedfeudalnej
jest błędny 111 .
Ad 6. Dzieło Kolańczyka poświęcone rozporządzaniu własnością ziemską
spotkało się z krytyką podjętą z pozycji marksistowskich przez Sobocińskiego
i Bardacha 112 . Obaj autorzy występują zdecydowanie przeciw
traktowaniu pewnych przejawów rodowości w średniowieczu jako
prostej kontynuacji rodów wspólnoty pierwotnej, a prawa bliższości —
jako reliktu rodowej wspólnoty majątkowej 113 . Trzeba jednak stwierdzić,
że w historiografii marksistowskiej nie ma jednomyślności poglądów na
te kwestie. Historiografia radziecka sprzed ostatniej wojny (także Marchlewski)
stała na gruncie teorii rodowej, traktując prawo bliższości jako
przeżytek wspólnoty rodowej z poprzedniej formacji 114 . Zmiana poglądów
zarysowuje się po II wojnie światowej, gdy w związku z ukazaniem
się książki Wiesiełowskiego recenzenci postawili jej autorowi zarzut, że
pisał pracę z pozycji burżuazyjnych, pomieszał różne formacje społeczne,
skoro w epokę rozwiniętego feudalizmu wtłacza ustrój rodowy, właściwy
wspólnocie pierwotnej 115 . Dla Koswiena prawo bliższości jest przejawem
109 Zob. Kolańczyk, Studia, s. 248, ods. 414; Sobociński, rec. tej pracy,
RDSG XIII 1951, s. 334 nn.; Adamus, Polska teoria rodowa, s. 58.
110 M a t u s z e w s k i, op. cit., s. 198.
111 Odrzucają go też Bardach, Uwagi, s. 445, oraz Russocki, Formy, s. 104.
112 Sobociński, recenzja w RDSG XIII, 1951, s. 327—347; Bardach,
Uwagi.
113 S o b o c i ń s k i, op. cit., s. 333; Bardach, Uwagi, s. 416.
114 J. M a r c h l e w s k i, Oczerk istorii Polszy, „Soczinienija", t. VI, s. 1—14,
cytuję za Adamusem, Polska teoria rodowa, s. 309, tamże informacja o opowiedzeniu
się za teorią rodową historyków grupy Pokrowskiego; Wiesiełowskij,
op. cit., s. 24.
115 W. G. S o ł n c e w a, recenzja pracy Wiesiołowskiego [w:] „Sowietskoje
Gosudarstwo i Prawo", 1948 nr 10, s. 77 nn.; L. W. Czeriepnin, Osnownyje
etapy razwitija fieodalnoj sobstwiennosti na Rusi do XVII w., „Woprosy
Istorii", 1953, nr 4, s. 45; zob. też S. W. Juszkow, Obszczestwienno-politiczeskij
strój i prawo kijewskogo gosudarstwa, „Kurs Istorii Gosudarstwa i Prawa SSSR",
t. I, Moskwa 1949, s. 26. Kompromisowe stanowisko zajmuje Smirnow. Prawo bliższości
jest w jego rozumieniu przeżytkiem rodowej własności ziemi. W warunkach
społeczeństwa feudalnego, w okresie dominacji własności indywidualnej (czastnoj)
prawo to zmieniło swą nazwę i przekształciło się w jedną z tych instytucji ustroju
rodowego, które klasa feudałów przejęła dla ochrony swych interesów klasowych
(I. I. Smirnow, Sudiebnik 1550 goda, „Istoriczeskije Zapiski", 24, 1947, s. 318).