prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

168
a ten często powtarzający się fakt doprowadza z biegiem czasu do
powstania prawa. Puścizna, res nullius, przekształca się w spadek należący
do określonych już osób 24 . Gdy dzięki przywilejom panujących
powstanie uprzywilejowana warstwa społeczna, interes jej przedstawicieli
będzie wymagał, „aby jak najobszerniejsze haereditates posiadali",
„szło familiom, aby imiona, to jest dobra ziemskie, w ich rodzie
trwały, z rąk do obcych nie wychodziły" 2S , będą oni „czuwali" nad
tym poprzez wyrażanie zgody na alienację 28 . Tak więc prawo przyzwalania
krewnych („czuwania") jest z punktu widzenia genezy instytucją
prawa spadkowego, ze względu zaś na cel, któremu służy — instytucją
rodową. Warto tutaj odnotować, że także Bandtkie i Burzyński, idąc
za powszechnym w nauce niemieckiej poglądem, traktują prawo bliższości
jako uprawnienie spadkobierców, którego celem było utrzymanie
dóbr w rodzinie 27 .
R. Hube w obszernym wywodzie, dodanym do dzieła brata Józefa,
akceptuje w pełni jego poglądy; innymi słowy, deklaruje się jako zwolennik
teorii rodowej 28 . W następnych jednak pracach — jak sądzimy
pod wpływem nauki niemieckiej, którą znał doskonale 29 — zmienia
autor swój pogląd. Prawo bliższości jest już teraz według niego uprawnieniem
spadkobierców, realizacją ich praw spadkowych za życia spadkodawcy
30 . Zamyka on na długi okres listę zwolenników poglądu o spadkowym
charakterze prawa bliższości. Trzeba powiedzieć, że wymienieni
badacze taki charakter naszej instytucji uważali za coś zupełnie naturalnego,
czego nawet nie trzeba bliżej udowadniać (chlubny wyjątek
stanowi pod tym względem Lelewel). Co więcej, tradycyjnie brak tu
polemiki czy choćby odnotowania poglądów odmiennych.
Następuje z kolei w nauce polskiej dominacja ewolucjonizmu, a przede
wszystkim teorii „form kolektywnych", rychło ścieśnionej do teorii
24 Jw.
25 Ibid., s. 47.
26 Ibid., s. 49; zob. też przypis oznaczony gwiazdką, ibid., s. 50—51.
27 Bandtkie, op. cit., s. 328; Burzyński, O prawie bliższo&ci, s. 31—32.
28 J. Hube, op. cit., s. 3 nn.
29 Zob. V e t u 1 a n i, Dzieje historii prawa w Polsce, s. 18.
30 R. Hube I, s. 83, 255, III, s. 120, 157, 162, 170, 171. Por. jednak następujący
passus: „Nie podpada przecież wątpliwości, że idea wspólności majątków dziedzicznych
przewodniczyła w rozwinięciu na obszerną skalę prawa udziału wszystkich
krewnych, należących do jednego szczepu, w alienacji majątku tychże i w prawie
spadkowem" (R. Hube I, s. 87). Czyżby tu udział krewnych w alienacji nie pozostawał
w żadnym związku z ich prawami spadkowymi Dodajmy na marginesie,
że terminem „prawo bliższości" określa autor porządek spadkobrania (por. R. Hube
III, s. 126), rzadko zaś naszą instytucję (np. ibid., s. 162).