prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

94
materiału źródłowego, który pochodzi przeważnie z archiwów kościelnych.
Kościół zaś nie był zainteresowany w przechowywaniu dokumentów,
odnoszących się do przegranych przezeń spraw 26 . Tym bardziej
wymowny jest fakt, że niezmiernie rzadko sąd wyraźnie odrzuca powództwo
na tej podstawie, iż uznaje swobodę pobożnych przysporzeń
z dóbr dziedzicznych, jak w znanym wyroku kujawsko-łęczyckiego
księcia Kazimierza z 1254 r. 27 Szczegółowe badania wykazały zresztą,
stawionymi świadkami udowodnić swe prawa do wsi, lecz Wagała „usus consilio
saniori predictam causam per arbitros terminari petebat". Opat „habita deliberacione
et consilio proborum virorum, licet suam causam ... sentencialiter posset
obtinere, tarnen propter bonum pacis et concordie ut ex eo eciam commodius
securis et liberius sua domus perpetua possessione posset gaudere" przystał na
arbitrów. Ich orzeczenie brzmiało: klasztor zrzeka się kary, jaką na jego rzecz
zasądzono od Wagały, i wypłaci filiolis tegoż 5 grzywien „semel tantum". Wagała
i filioli ustąpią z Brusa i zrzekną się wszelkich praw do tej wsi w imieniu własnym
oraz swych „heredes et successores". Książę zatwierdził orzeczenie arbitrów".
Tego rodzaju kompromisy dodatkowo utrudniają wyrobienie sobie poglądu o sile
prawa bliższości. W każdym razie trzeba przy tym pamiętać, że Kościół górował
jako strona w procesie nad osobami świeckimi zarówno znajomością procedury,
inteligencją oraz wpływami (zob. Kolańczyk, Studia, s. 250—251).
26 Zwrócił na to uwagę Wojciechowski, op. cit., s. 46; zob. też Kolańczyk,
Studia, s. 251.
27 CDPol. IIi, 63 z 1254. W literaturze kwestionowano autentyczność tego dokumentu
(zob. J. Nowacki, Opactwo Sw. Gotarda w Szpetalu pod Włocławkiem,
zakonu cysterskiego, ok. 1228—1285—1358. Przyczynek do misji pruskiej biskupa
Chrystiana, „Studia Gnesnensia" IX, Dział teologiczny V, Gniezno 1934, s. 197,
ods. 7; W. Abraham, Privilegium fori duchouńeństwa w ustawodawstwie Kościoła
polskiego w wieku XIII, odbitka z „Collectanea Theologica" 17. Lwów 1936, s. 10,
ods. 25). Jednakże fałszerstwo dotyczy jego strony formalnej, treść materialna jest
zgodna z autentykiem (zob. M i t k o w s k i, op. cit., s. 81—82). Mitkowski zapowiedział
odrębne studium nad dokumentami i kancelarią Kazimierza kujawsko-łęczyckiego
(ibid., s. 121, ods. 518). Już dziś jednak należy raczej za Kolańczykiem przyjąć,
że fałszerstwo treści wyroku jest mało prawdopodobne (Kolańczyk, Studia,
s. 235). Pomijając kwestię autentyczności dokumentu, mamy pewne zastrzeżenia
co do tego, czy istotnie baronowie ujęli swój wyrok w tak ogólne sformułowanie.
Odbiega ono od powszechnie spotykanych kazuistycznych rozstrzygnięć. Mitkowski
wysunął przypuszczenie, że wyrok zapadł w r. 1252, i w tymże roku sporządzono
koncept, sam dyplom zaś miał być napisany w r. 1254 (Mitkowski, op. cit.,
s. 82). Kancelaria książęca miała więc sporo czasu do nadania wyrokowi formy
najbardziej odpowiadającej interesom Kościoła. Wydaje się, że znajdują w tym
pewne podstawy sugestie Kolańczyka co do wpływu na stylizację dokumentu kanclerza
książęcego Janusza, późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego (Kolańczyk,
Studia, s. 235—236). Dla naszej kwestii ważniejsze jest to, że spór o darowiznę
kasztelana Zdzisława nie zakończył się bynajmniej na wyroku z 1254 r., choć ten
brzmiał tak arbitralnie. Pomijamy tu kłopotliwe dla prawnej oceny ponowienie
darowizny, przy której to okazji w przedmiocie darowizny oraz w jej warunkach
zachodzą pewne zmiany, być może, z punktu widzenia prawa bliższości nie po-