prawo bliÅ¼szoÅci krewnych w polskim prawie ziemskim do koÅca xv ...

More documents

Recommendations

Info

184 istnienia resztek patronimii 116 . Sołncewa i Griekow przyjmują późne powstanie tego prawa (retraktu), a jego cel upatrują w obronie własności rodziny feudalnej 117 . Wracając do recenzentów dzieła Kolańczyka, trzeba przyznać, że więcej uwagi naszej instytucji poświęca Bardach. Odrzuca on wywodzenie jej z pierwotnej wspólnoty majątkowej, a także — wbrew Koswienowi — patronimii. Formułuje przy tym myśl, że prawo to powstało w ramach formacji feudalnej na gruncie własności indywidualnej w celu ochrony tych warstw feudalnych, które czuły się zagrożone ekspansją majątkową swych potężnych konkurentów 118 . Tu także należy, jak sądzę, wymienić Matuszewskiego jako reprezentanta nowego poglądu. Wskazując bowiem na podobieństwo polskich stosunków „rodowych" z zachodnimi stosunkami rodzinnymi, daje on asumpt do zarzucenia opinii o rodowości jako specyfice polskiej czy w ogóle słowiańskiej. Autor umożliwia tym samym wzięcie pod uwagę poglądów nauki zachodniej na interesujący nas problem 119 . Zbieżny z opinią Bardacha jest punkt widzenia Russockiego, z tym że ten ostatni mocniej podkreśla różnice między prawem bliższości a prawem spadkowym. Zbliża go natomiast do Arnolda mniemanie o późnej metryce naszej instytucji, oparte na analogii węgierskiej 120 . Ze wszystkich przedstawionych prób wytłumaczenia genezy prawa bliższości ostatnia jest najbardziej przekonywająca. Pozostaje ona w zgodzie z późnym pojawieniem się utowarowienia ziemi. Nie jest też sprzeczna, zwłaszcza w ujęciu Bardacha, z koncepcją prawa bliższości jako środka ochrony indywidualnych interesów bliskich 121 . Można wprawdzie postawić jej zarzut, że nie bierze pod uwagę ewentualności 116 M. O. K o s w i e n, Programma dla sobiranja swiedienij o patronimii i strukturie roda, „Kratkije Soobszczenja Instituía Etnografii AN SSSR", t. XIII, 1951, s. 23. Wcześniej jednak ten uczony przyjmował pochodzenie prawa bliższości ze wspólnoty majątkowej (Siewierorusskoje pieczyszcze, ukrainskije siabry i biełorusskoje dworiszcze, „Sowietskaja Etnografija", 1950, nr 2, s. 75; zob. o tym Bardach, Uwagi, s. 439, ods. 92). 117 Sołncewa, op. cit., s. 77—78; Griekow, Polica, s. 98. 118 Bardach, Uwagi, s. 443. 119 Matuszewski, op. cit., ods. 7 na s. 184—185. Russocki jednakże zalicza tego uczonego do grona zwolenników teorii rodowej (Formy, ods. 312 na s. 181). 120 Op. cit., s. 98, 106, 107. 121 Nie ma sprzeczności między naszym pojmowaniem celu prawa bliższości a wnikliwymi uwagami Matuszewskiego o pochłonięciu w średniowieczu jednostki przez różne związki (Matuszewski, recenzja dzieła Oliver-Martina, L'organisation corporative de la France, RDSG X, 1948, s. 430). To „uspołecznienie" nie wyklucza istnienia sfery interesów jednostki ani praw, które te interesy zabezpieczały.
185 wypływania naszej instytucji z niedziału rodzinnego. Zarzut tym bardziej zrozumiały, że ostatnie badania nad tą postacią własności zbiorowej wykazały, jak bardzo jest ona w Polsce średniowiecznej powszechna oraz naturalna 122 . Dodajmy, że tak właśnie tłumaczy się genezę tego prawa w nauce czeskiej 123 , a potwierdzenie źródłowe znajduje ta opinia w prawie szwedzkim 124 . W prawie polskim przemawiałaby za nią zasada swobody rozporządzania dobrami nabytymi przez jednostkę. Nie ulega wątpliwości, że prawo bliższości przysługiwało tym, którzy wyszli ze wspólnoty, do pozostałych dóbr niedziału lub — w wypadku całkowitej likwidacji niedziału — do tych części, które przypadły pozostałym niedzielnym. Jednakże u nas krąg podmiotów był szerszy. Obejmował wszystkich krewnych, a jedynym tytułem, na którym się opierał, był stosunek pokrewieństwa z po zbywcą 125 . Dlatego właśnie odrzuciliśmy koncepcje R. Hubego i Dunina, jakoby uprawnionymi byli tylko potomkowie pierwszego właściciela 126 . Uwagami o genezie i funkcji prawa bliższości wyczerpaliśmy tematykę badań niniejszej pracy. Pozostaje na zakończenie krótko ocenić skuteczność, a tym samym siłę tej instytucji. Trzeba oddzielnie potraktować stosowanie prawa bliższości wobec Kościoła jako nabywcy i oddzielnie działanie tego prawa w obrębie społeczeństwa świeckiego. Jest to konieczne z tego względu, że Kościół nabywał ziemię głównie (tak to przynajmniej wynika ze źródeł) w drodze darowizn. Jest zrozumiałe, że darowiznę można było najłatwiej zaczepić, gdyż nie wiązał się z tym — przynajmniej do pewnego czasu — żaden obowiązek ekwiwalentu 127 . Kościół na ogół też nie dysponował siłą fizyczną, która mogłaby działać hamująco na bliskich. Mimo to prawo bliższości nie powstrzymało jego ekspansji majątkowej. Fakt, że przestał on się liczyć jako partner w obrocie prawnym nieruchomościami w XIV i XV w., był spowodowany nie siłą tego prawa, lecz reakcją społeczeństwa, a może i panującego na gwałtowny wzrost potęgi Kościoła 128 . W stosunkach między społeczeństwem świeckim prawo bliższości okazuje się również lub może jeszcze bardziej mało skutecznym urządzeniem. Tu jego słabość wypływa przede wszystkim z zasady odpłatności, na której się opiera. Z tego już względu nie chroniło w sposób na- 122 W a 1 d o, op. cit., s. 40 nn. 123 S a t u r n i k, op. cit., s. 116; V a n e ć e k, op. cit., s. 117—118. 124 Patrz wyżej, s. 38 ods. 43. 125 Patrz wyżej, s. 37 nn. 126 Jw. 127 Patrz wyżej, s. 136 nn. 118 Zob. Kolańczyk, Studia, s. 244 nn.
Page 1:
INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMII
Page 5 and 6:
INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMII
Page 7 and 8:
WSTĘP I Niniejsza praca została n
Page 9 and 10:
jawów — retraktu 7 . W nauce nie
Page 11 and 12:
cyjne i nieliczne normy prawa stano
Page 13 and 14:
ea aliquod ius requirendi, si sunt
Page 15 and 16:
ku 8 albo oznaczać dobra w spadku
Page 17 and 18:
Mamy tu consilium amicorum i consen
Page 19 and 20:
Pierwszym, który zdecydowanie odr
Page 21 and 22:
podstawie dokumentów praktyki sąd
Page 23 and 24:
że każdy z nabywców ma dzierży
Page 25 and 26:
23 Podobnie zapatrują się Russock
Page 27 and 28:
pinquitatis, sam ten termin nie mo
Page 29 and 30:
niku zgody swego prawa retraktu. Za
Page 31 and 32:
Rozdział II PODMIOTY PRAWA BLIŻSZ
Page 33 and 34:
krewieństwa sięga krąg podmiotó
Page 35 and 36:
33 dzamy zatem ubóstwo szczegóło
Page 37 and 38:
z małżonków z rodzicami drugiego
Page 39 and 40:
ciu o tamten konkretny wypadek, a o
Page 41 and 42:
że we Francji krąg uprawnionych b
Page 43 and 44:
sprzedał klasztorowi grunt, na kt
Page 45 and 46:
nej, lecz samo przez się nie może
Page 47 and 48:
Szczególne stanowisko, jakie zajmu
Page 49 and 50:
mowaliśmy się prawem bliższości
Page 51 and 52:
łaby stać poza kręgiem uprawnion
Page 53 and 54:
mężnych, zatem raczej nie pozosta
Page 55 and 56:
) rozszerzenie przez nas podstawy
Page 57 and 58:
wszystkim niknie to, na co Arnold k
Page 59 and 60:
Lesiński pisze wprost, że prawo b
Page 61 and 62:
Pomorze. Także w tej dzielnicy źr
Page 63 and 64:
61 wistym, by nie wymagały dla sie
Page 65 and 66:
Kobieta, jak już wspominaliśmy, o
Page 67 and 68:
w tym i w prawie bliższości 196 .
Page 69 and 70:
istnieniem porządku wśród krewny
Page 71 and 72:
69 nież z końca XIV w. 214 , doch
Page 73 and 74:
pokrewieństwa retrahenta z pozbywc
Page 75 and 76:
czy rodu. Bierze się przy tym pod
Page 77 and 78:
ją zupełne skrępowanie jednostki
Page 79 and 80:
deo, quod avus meus et pater michi
Page 81 and 82:
wód retraktu wobec dóbr nabytych
Page 83 and 84:
nie na konkretne pozbycie lub w pos
Page 85 and 86:
83 890 z 1305 r. czytamy: „Adalbe
Page 87 and 88:
kami 59 . Z drugiej jednak strony s
Page 89 and 90:
pełne. Przyznanie swobody dysponow
Page 91 and 92:
Rozdział IV OPERACJE MAJĄTKOWE OB
Page 93 and 94:
epoki wcześniejszej, bezdokumentow
Page 95 and 96:
faktach zgody krewnych na darowizn
Page 97 and 98:
że byl to zwykły manewr polityczn
Page 99 and 100:
dwoma czynnikami: 1. zmianą nastaw
Page 101 and 102:
Z drugiej strony przeciwko poglądo
Page 103 and 104:
101 ogólnopolskiej rzeczywistości
Page 105 and 106:
103 Jeśli idzie o ziemie ruskie, t
Page 107 and 108:
105 bliższości 73 . Jest to zupe
Page 109 and 110:
107 spiskiemu. Ponieważ Krupek ucz
Page 111 and 112:
109 wsi 91 oraz na rozgraniczenie g
Page 113 and 114:
111 się prawa retraktu 4 . J. Hube
Page 115 and 116:
113 remu jednak trzeba chyba przypi
Page 117 and 118:
115 chwili kwestii istnienia w praw
Page 119 and 120:
117 eum iure hereditario pertinere"
Page 121 and 122:
119 zwolenia, uprawnieni mogli pozb
Page 123 and 124:
121 mniemaniu. Autor stwierdza na p
Page 125 and 126:
123 zupełnie naturalny wydaje się
Page 127 and 128:
125 Mazowsze. Znacznie pewniejszych
Page 129 and 130:
127 Tak więc w zależności od sto
Page 131 and 132:
129 Z drugiej znów strony nie woln
Page 133 and 134:
131 czasu, w którym należało zgo
Page 135 and 136: 133 ci wyrażą zgodę po osiągni
Page 137 and 138: 135 czeniem przed wzdaniem, wówcza
Page 139 and 140: 137 wrócił do darczyńcy. Wreszci
Page 141 and 142: 139 nie mogąc zwrócić zamienione
Page 143 and 144: 141 nabycia rozstrzygała przysięg
Page 145 and 146: 143 jednak, że gdybyśmy nawet nie
Page 147 and 148: 145 ności ze źródłowym potwierd
Page 149 and 150: 147 pozbycia na trzech kolejno po s
Page 151 and 152: 149 nością również w pozostały
Page 153 and 154: 151 techniczne nie dają jeszcze wy
Page 155 and 156: 153 trudno porównywać dane z XIII
Page 157 and 158: 155 książęcych potwierdzających
Page 159 and 160: 157 Kościoła, nie wnikając, z ja
Page 161 and 162: e) Zakład. 159 Antyretraktowy char
Page 163 and 164: 161 nader częste, wątpliwości bu
Page 165 and 166: 163 teczniej zabezpieczało dokonan
Page 167 and 168: 165 w dziele swym podkreśla swoist
Page 169 and 170: 167 Przy bliższym wejrzeniu hipote
Page 171 and 172: 169 rodowej 31 . W rezultacie nauka
Page 173 and 174: 171 regresję do rodowości" 46 . C
Page 175 and 176: 173 dem od dokładnej analizy obu
Page 177 and 178: 175 w tymże dokumencie — 70 wyda
Page 179 and 180: 177 wola ta przejawiała się w pr
Page 181 and 182: 179 uzasadnienia tej hipotezy, co n
Page 183 and 184: 181 eksploatacji. Przyjmuje się te
Page 185: 183 rodowości w epoce feudalizmu n
Page 189 and 190: 187 pojętej nie w sposób absolutn
Page 191 and 192: 189 Długosz, Liber ben. — Jan D
Page 193 and 194: 191 Pozn. Księga ziemska poznańsk
Page 195 and 196: WYKAZ WAŻNIEJSZYCH POZYCJI LITERAT
Page 197 and 198: 195 Lelewel J., Historyczny rozbió
Page 199 and 200: LE RETRAIT LIGNAGER DANS LE DROIT F
Page 201 and 202: 199 de manière que seul reste le d
Page 203 and 204: 201 ad. 5. Les raisons suivantes t
Page 205 and 206: SPIS TREŚCI Str Wstęp 5 Definicja
Page 207 and 208: 205 Str. 113). — Prawo pierwokupu
Page 209: WAŻNIEJSZE DOSTRZEŻONE BŁĘDY DR
show all

prawo bliÅ¼szoÅci krewnych w polskim prawie ziemskim do koÅca xv ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

prawo bliÅ¼szoÅci krewnych w polskim prawie ziemskim do koÅca xv ...