prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

14
Ius propinquitatis, gdy oznacza prawo bliższości, występuje w zasadzie
tylko jako uzasadnienie jednego przejawu tej instytucji, mianowicie
retraktu. Na podstawie jakich kryteriów będziemy przyjmowali prawo
bliższości jako uzasadnienie roszczeń krewnych występujących z tytułu
iuris propinquitatis, o tym mówimy w dalszej części tego rozdziału 12 .
Tu stwierdźmy tylko ogólnikowo, że sam termin wystarczyć nam nie
może. Uwaga powyższa odnosi się także do określeń ius melius, ius pinguius,
ius affinitatis 13 .
b) Terminologia przyzwalania na pozbycie.
Materiały źródłowe określają zgodę na alienację kilkoma terminami:
consensus, consilium, assensus, voluntas, annuere (w formie annuentes).
Czy są to synonimy, czy też każdy z nich albo tylko niektóre mają swą
własną treść Może mamy tu do czynienia z całą gamą niuansów tego
samego pojęcia, jak rozumował R. Hube, gdy na podstawie źródeł odtwarzał
prawo polskie XIII w. 14 N. Michalewicz stawia milcząco znak
równania między tymi określeniami — we wszystkich widzi zgodę, zezwolenie
15 . Jakichś bliżej nie sprecyzowanych różnic między consensus
a consilium dopatruje się Kolańczyk, gdy stwierdza, że consilium jest
najsłabszą formą przyzwolenia na pozbycie 16 . Istotnie, w dosłownym
tłumaczeniu voluntas jest określeniem mocniejszym od consensus, a to
z kolei od consilium. Jeśli chodzi jednak o źródła, odnosi się ogólne
wrażenie, że tych subtelności nie brano pod uwagę, zwłaszcza że określenia
wspomniane były stosowane zamiennie. Są wprawdzie przekazy,
które zdają się temu przeczyć, jak na przykład AGZ III, 117 z 1461 r.:
„Verum ad hoc gracia divina suffragante in animo nostro revoluti, consilioque
nostrorum amicorum sano prehabito ac consensu plenaque volúntate
nostrorum liberorum studiose ad hoc porrecta".
12 Patrz niżej, s. 16 nn.
13 Dąbkowski wymienia jeszcze jeden termin, ius patronatus, w oparciu
o KDWP II, 1014 z 1319 r. (Dąbkowski, op. cit., t. II, s. 496 i 502, ods. 5). Istotnie,
w dokumencie tym czytamy: „Nullus frater suus seu affinis in dicta hereditate
vel in aliqua parte aliquod ius patronatus habens". Jeśli rzeczywiście chodzi tu
o prawo bliższości, czego pewni nie jesteśmy, jest to jedyny wypadek użycia ius
patronatus w tym znaczeniu. Nie można wykluczyć omyłki pisarza, który zamiast
ius propinquitatis napisał ius patronatus.
14 R. Hube I, s. 65—66.
15 N. Michalewicz, op. cit., PH III, s. 118. Na s. 396, ods. 5, zastanawia się
jedynie nad ewentualnymi różnicami między voluntas a consensus, czy różnica tych
pojęć miała jakiś wpływ na wykształcenie się prawa przyzwalania. Brak źródeł
nie pozwala mu tego rozstrzygnąć.
16 K. Kolańczyk, Prawo spadkowe, s. 49, w związku z KDMP II, 434 pisze:
„Wyrażony tu konsens jest najsłabszą formą przyzwolenia synów (consilium)".