prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

22
średniowiecznych jest to z gruntu nie do pomyślenia. W świetle tego,
co wyżej powiedziano, jest ono dopuszczalne, gdyż z dużym prawdopodobieństwem
można przyjąć, że prawo bliższości nie przejawia się
w źródłach w postaci współdziałania krewnych w charakterze współpozbywców.
Dlatego kryterium Michalewicza przyjmujemy z tym wszakże
zastrzeżeniem, że nie będziemy rezygnowali z wszelkich dodatkowych
wskazówek, które mogą rzucić światło na stosunki majątkowe między
pozbywcą a jego krewnymi 49 .
Jeżeli przyjmiemy, że pod współdziałaniem nie kryje się prawo bliższości,
to stwierdzenia tego nie da się, niestety, odwrócić w tym sensie,
że pod zgodą krewnych nie kryje się niedział. Idzie tu o niezbyt wprawdzie
liczne, niemniej zdarzające się fakty wyrażania zgody na pozbycie
ex post. Tam, gdzie nie uzyskamy jakichś dodatkowych informacji,
źródła takie jako wątpliwe będziemy musieli odrzucić. Dość często
w procesach o ziemię pozwany nie chce wdać się w spór, dopóki powód
nie stawi swych krewnych lub nie udokumentuje, że jest uprawniony do
działania również w ich imieniu. Otóż najczęściej nie jesteśmy w stanie
ustalić, czy chodzi w tym wypadku o niedzielnych, czy o krewnych —
podmioty prawa bliższości. Zatem i tego rodzaju wzmianki, jeśli nie uda
się skądinąd ustalić dodatkowych szczegółów, pozostawimy na boku.
Przejdźmy z kolei do klauzul zabezpieczających nabywcę przed
roszczeniami osób trzecich, a więc także krewnych alienatora. Mamy
tu na myśli zobowiązanie pozbywcy do stawienia uprawnionych w celu
wyrażenia zgody na pozbycie, porękę za tychże, że nie będą napastować
nabywcy, zobowiązanie do pokrycia wszelkich strat i szkód, jakie nabywca
może ponieść w wyniku roszczeń krewnych, i wreszcie obowiązek
zastępu (ewikcja). Michalewicz i Lesiński we wszystkich zobowiązaniach
tego rodzaju dopatrują się zabezpieczenia przed prawem bliższości 50 .
49 Nie twierdzimy, że jest to kryterium absolutnie pewne, choćby z tego względu,
że mamy dowody jego zawodności, na przykład KDKK II, 586 z 1419 r.: „Jaroslaus
cum Nicolao fratre, villas ipsorum [dederunt pro commutacione — Z. R.]".
W dok. 587 z tegoż roku występuje sam Jarosław „salubri suorum fretus consilio
amicorum". Podobnie w źródłach pomorskich. Pommerell. UB,. 588 z 1300 r.: „nobis
presentibus B., P. et M. fratres" sprzedali klasztorowi bukowskiemu 5 łanów we
wsi Bulgarin", quos mansos dictus B. possederat ... uti a patre ipsorum ad eos
iure hereditario deuoluti sunt", natomiast w dok. 622 z 1303 r. Bogusław IV dux
Slavorum et Cassubie poświadcza klasztorowi posiadanie owych 5 łanów, „quos ...
emerant a filio ... militis pie memorie B., suorum et fratrum unanimi consensu
adhibito".
50 Michalewicz, op. cit., PH III, s. 122, ods. 4. W przytoczonym przez autora
na dowód prawa przyzwalania synów dokumencie nr 838 z r. 1300 mamy właściwie
promissio ojcowską. Promissio, a nie zgoda, występuje też w KDWP II, 1039 (ibid.,
ods. 24 — dowód na przyzwalanie stryja) i w KDWP, 1105 (ibid., ods. 23 — dowód
na przyzwalanie syna brata). W świetle tego zarzut Lesińskiego (Ze studiów, ods. 32