prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

107
spiskiemu. Ponieważ Krupek uczynił to już przedtem, sąd uwalnia go
od roszczeń krewnych z tego tytułu 81 .
Oba dokumenty nie powinny być brane pod uwagę przy rozstrzyganiu
interesującego nas zagadnienia. Pomijając już to, że nie wiemy,
kim był Jakusz dla Dobiesława i jego córki, powierzenie mu w depozyt
listu wiennego jest wyrazem respektowania praw krewniaków żony
do czuwania nad jej interesami majątkowymi. Wypadek drugi jest nie
mniej szczególny, chodzi tu o testament. Sąd mógł mieć zastrzeżenia co
do uczciwości brata zmarłego, zresztą szanuje tu wolę testatora. Dlatego
— inaczej niż Dąbkowski — wykluczylibyśmy to źródło z badań
nad prawem bliższości 82 . Należałoby uprzednio mieć pewniejsze dowody
na to, że pokład podlegał prawu bliższości, tych jednak nie znajdujemy
83 . Trzeba zatem stwierdzić, że opinii Dąbkowskiego nie da się
udokumentować źródłami w sposób dostatecznie silny. Jeśli chodzi
o jej prawdopodobieństwo, to widzimy argumenty przemawiające za,
jak i przeciw niej. Zaczniemy od pierwszych z tym zastrzeżeniem, że
bierzemy pod uwagę tylko pokład nieruchomości, i to wyłącznie dobrowolny,
czyli umowny 84 .
Jeżeli dawał on pokładnikowi konkretne korzyści materialne, jeżeli
ten przejmował nieruchomość w swoje ręce na dłuższy nieraz okres
czasu, krewni mogli — analogicznie jak przy zastawie — czuć się bliżsi
do dzierżenia tych dóbr. Mogli ponadto dopatrywać się w pokładzie
ukrytej darowizny, a więc chęci obejścia prawa bliższości. Ten argument
niewątpliwie silnie przemawia za stosowaniem prawa bliższości
wobec pokładu. Z drugiej znów strony pokład jest instytucją opartą
na zaufaniu, a więc czynniku jak najbardziej subiektywnym. Wypływa
81 Wyrok ten przytacza Dąbkowski, Wierna ręka, s. 27.
82
Ibid.
83 Na pierwszy rzut oka może nim być AGZ XII, 911 z 1441 r.: „Quemadmodum
S. M. dedit se cum omnibus bonis suis ... dno Archiepiscopo in procuracionem.
vulgariter vopyekanye, tandem M. relicta veniens, eandem provisionem interdixit
dicens: habet mea familia ita ius bonum ad ista bona sicut tu. Et nos domini
eandem interdiccionem dedimus et distulimus ad terminos proximos, utrum habet
ex iure interdicere vel non". W istocie jednak nie o prawo bliższości tu chodzi.
Powódka nie chce wcale przejąć zarządu dóbr w miejsce arcybiskupa i nie jego
też pozywa. Oświadcza jedynie, że ma takie samo jak Stefan prawo do dóbr przezeń
dzierżonych, chodzi więc w tym sporze raczej o prawo własności.
84 Mamy na uwadze spotykane czasem w źródłach tego rodzaju sytuacje:
właściciel oddawał swe dobra nieraz razem z sobą komuś in regimen et tutelam,
czyli w zarząd. Dąbkowski, Wierna ręka, s. 28 nn., nazywa to pokładem.
Podobnie Bardach, Historia, t. I, s. 318. Wydaje się, że przez to pojęcie pokładu
staje się zbyt rozciągliwe. W sytuacji przez nas przedstawionej nie wchodzi w rachubę
ani przechowanie, ani wykonanie określonej czynności, jest to raczej szczególny
rodzaj opieki.