prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

109
wsi 91 oraz na rozgraniczenie gruntów 92 . Przysługiwało im także prawo
bliższości do dóbr utraconych przez dłużnika na podstawie zobowiązania
sub perdicione 9S . Wreszcie sporadycznie występuje zgoda krewnych
na ustanowienie zastawu wiennego. Najczęściej jednak daje się stwierdzić
istnienie niedziału między mężem a udzielającymi zgody 94 . Wydaje
się, że trzeba przyjąć niedział także tam, gdzie ze źródeł on nie wynika
95 . Zabezpieczenie wiana było koniecznością, której prawo bliższości —
jak sądzimy — krępować nie mogło.
Wyczerpaliśmy listę operacji majątkowych, przy których jednostka
była ograniczona prawem bliższości krewnych. Lista to dosyć długa.
Odnosi się wrażenie, że krewni czuwali nad każdym przejawem działalności,
w wyniku której ziemia trwale czy czasowo mogła się dostać
w obce ręce 96 . Czy wrażenie to jest słuszne, jaki bliscy mieli w tym
interes, przekonamy się w dalszej części pracy. Już teraz jednak wiemy,
że w badanym okresie prawo bliższości ma jeszcze zastosowanie do
wszystkich typów alienacji.
91 Tzschoppe US, 67 z 1276 r.: „nos Petrus de Slawentaw comes, cum consilio
amicorum nostrorum villam nostram Sobischoviz ... vendidimus ... Hermanno
compatri nostro hereditario iure ... [w celu lokowania jej na prawie niemieckim,
czyli frankońskim] ... Ne autem haec nostra donacio valeat violari, hoc scriptum
nośtri sigilli munimine fecimus roborari".
92 KDWP II, 1202 z 1341 r.: „nos comes Voytech palatinus Cuyav. et heres de
Pacoscz ... inter ... abbatem et fratres de Byssovia et inter nos et amicos nostros
super terminis in bonis ... fuisset orta dissensio, nos de volúntate omnium amicorum
nostrorum, qui aliquid ius habebant ad dictam hereditatem L., cum ... conventu
de B. ... talem cum ipsis fecimus ordinacionem".
93 Łącz. II, 3101 z 1418 r.: „Venientes pro tribunali duo fratres germani Janusius
et Boguslaus de Boguslavicze, hereditatem videlicet istam, quam Elena relicta V.
... de Boguslavicze ad Paulum heredem de P. in sedecim m. gr. lat. perdiderat,
dictam herditatem in B. et in Brudacow eandem partem ... dicti supra fratres
apud Paulum ... in media quarta marca propinquitate exemerunt cum pecunia
communis monete". W związku z tą zapiską pozostaje Łącz. II, 2927 z 1417 r. Podobną
sytuację spotykamy w Zafcr. I, 1247 z 1425 r. w związku z Zakr. I, 1151
z tegoż roku.
94 W i n i a r z, Prawo majątkowe małżeńskie, s. 101.
95 AGZ XI, 1445 z 1442 r.: „Nicolaus de Tharnawa ... consilio suorum amicorum
et cum consensu et volúntate speciali S. ... fratri sui germani ... M. ćonsorti sue
[ustanowił zastaw wienny]". AGZ XVIII, 2432 z 1494 r.: Jan de Rybothycze, sędzia
przemyski, otrzymał tytułem dotis et dotalicii 200 grzywien. Żonie swej zapisuje
grzywien 400 na wsi Szyrokoscza. „Stans personaliter nob. Raphael de R. filiaster
predicti iudicis, ad hec suprascripta sibi consensit".
96 Gwoli ścisłości stwierdźmy jednak, że nie znaleźliśmy dowodu zastosowania
prawa bliższości (w postaci zgody lub sprzeciwu) wobec poręki, która przecież niekiedy
narażała na szwank majątek poręczyciela. Przyznajemy, że było to dla nas
zaskoczeniem, zwłaszcza po znalezieniu wypadków zgody krewnych na zastaw bez
dzierżenia.