prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca xv ...

36
i zajmiemy się terminem heres jako określeniem pokrewieństwa. W tym
znaczeniu jest to członek niedziału rodzinnego (według Szelągowskiego),
niedzielny.
Arnold i Adamus widzą w heredes prepozyta Wincentego spadkobierców,
a to — jak chce Arnold (Adamus nie uzasadnia bliżej swego
mniemania) — dlatego, że gdyby szło o rodowców w ogóle, których krąg
według tego uczonego był o wiele szerszy od koła spadkobierców, prepozyt
z pewnością znalazłby inne, bardziej ogólne określenie 32 . Z. Wojciechowski
jest zdania, że pomiędzy kręgiem podmiotów prawa bliższości
a kręgiem spadkobierców nie było w praktyce różnicy, wobec
czego autor wywodu mógł użyć terminu heredes, zwłaszcza że nie kodyfikował
naszej instytucji 33 . Pogląd Wojciechowskiego wspiera Kolańczyk
przypomnieniem, że prepozyt używa zamiennie określeń heredes
— amici, a ci drudzy już na pewno nie mają technicznego znaczenia
„dziedziców" prawa spadkowego 34 .
Tymieniecki podobnie jak Szelągowski sądzi, że chodzi tu o potomków
pierwotnego posiadacza, nie wymaga już jednak wspólnoty zamieszkania
(domyślamy się, że idzie o wspólnotę majątkową) 35 . Wobec
tak sprzecznych opinii nie pozostaje nic innego, jak odwołać się do źródeł,
przy czym najważniejszą z nich będzie tu sama Księga henrykowska.
Otóż ze stosowanych w niej terminów wynika niedwuznacznie, że podmiotami
prawa bliższości byli po prostu krewni, a nie węższy od nich —
jak chce Arnold — krąg spadkobierców 3G . Tym samym heredes prepozyta
Wincentego należy nadać szersze znaczenie. Nie znaczy to, że
Księdze henrykowskiej obcy był termin heres w znaczeniu spadkobiercy
— za dowód niech posłuży choćby taki zwrot: „mortuus est [kawaler
— Z.R.] sine herede" 37 . Nie zamierzamy jednak ustalać znaczenia
tego terminu w ogóle, lecz tylko w konkretnym tekście.
Z tego właśnie względu widzimy jeszcze inną możliwość interpretacji
cytowanego wywodu. Cel opinii prepozyta kamienieckiego jest
przecież dwojaki: po pierwsze — udzielenie porady prawnej w konkretnym,
indywidualnym wypadku, po drugie — wyjaśnienie instytucji
prawa polskiego, co zresztą zostało prawdopodobnie dokonane w opar-
32 S. Arnold, Możnowładztwo polskie w XI—XII wieku, PH 25, 1925, s. 6;
Adamus, Polska teoria rodowa, s. 51, ods. 26.
33 Z. Wojciechowski, Prawo rycerskie w Polsce przed Statutami Kazimierza
Wielkiego, Poznań 1928, ods. 34j na s. 62—65.
34 Kolańczyk, Studia, s. 178, ods. 64.
35 Tymieniecki, Społeczeństwo, s. 73. Autor nie wyjaśnia, kogo należy
rozumieć pod krewnymi określonej liczby stopni pokrewieństwa.
36 Ks. henr., s. 261, 263, 303—307.
37 Ibid., s. 252.